Factcheck: nee, België behoort niet tot de 3 meest onveilige landen in Europa 

Vlaams Parlementslid Filip Dewinter (Vlaams Belang) stelt op sociale media dat België het op twee na meest onveilige land in Europa is om ’s nachts alleen op straat rond te lopen. Alleen Frankrijk en Wit-Rusland zouden slechter scoren. Dat klopt niet. Dewinter haalt onveiligheid en onveiligheidsgevoel door elkaar. Bovendien zijn de cijfers over het onveiligheidsgevoel waarop de kaart zich baseert niet betrouwbaar. 

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 30 mei plaatst Filip Dewinter (Vlaams Belang) een bericht op Twitter en Facebook (gearchiveerd hier en hier). Het bericht bevat een kaart van Europa die het onveiligheidsgevoel in verschillende Europese landen weergeeft. België scoort het op twee na slechtste van alle landen. Op een veiligheidsindex van 0 (laag veiligheidsgevoel) tot 100 (hoog veiligheidsgevoel) scoort het slechts 41,62. Alleen in Frankrijk (35,5) en Wit-Rusland (36,4) zouden nog minder mensen zich ‘s nachts veilig voelen op straat. 

Hoewel de kaart over het onveiligheidsgevoel gaat, schrijft Dewinter bij zijn post dat België het derde meest onveilige land is om ‘s nachts op straat rond te lopen.

Wat is het verschil tussen die twee? En ligt het onveiligheidsgevoel in België inderdaad zo hoog?

Onveiligheidsgevoel versus onveiligheid

We leggen de cijfers en Dewinters stelling voor aan drie criminologen: doctoraatstudent Thom Snaphaan (UGent), professor Stefaan Pleysier (KU Leuven) en professor Wim Hardyns (UGent & UAntwerpen). 

‘Het onderscheid tussen onveiligheidsgevoel en onveiligheid gaat respectievelijk om subjectieve en objectieve veiligheid’, zegt Snaphaan. ‘Het eerste slaat op de gevoelens van mensen en is daardoor subjectief, het tweede geeft aan hoe onveilig het in werkelijkheid is. Dat laatste meten we door te kijken naar het aantal gerapporteerde gevallen van slachtofferschap bij zaken zoals diefstal, inbraak etc. Niet alles wordt gerapporteerd, maar het is de beste maatstaf voor objectieve veiligheid die we hebben’, stelt Snaphaan.

Tussen subjectieve en objectieve veiligheid bestaat niet noodzakelijk een causaal verband. ‘Het onveiligheidsgevoel wordt onder meer veroorzaakt door de feitelijke criminaliteit, maar ook het geslacht en het opleidingsniveau van de bevraagden spelen een rol, net als externe factoren zoals overlast in de buurt’, legt Snaphaan uit. 

De cijfers

De Europese kaart van Dewinter is afkomstig van de reiswebsite Adventoursly.com. Die site maakte de kaart op basis van cijfers van het databedrijf Numbeo. Numbeo heeft op zijn website een sectie over ‘Nighttime Safety Perception’ (nachtelijk veiligheidsgevoel) waar de geciteerde cijfers te vinden zijn. Voor België namen 1178 mensen aan de enquête deel. België scoort slechts 41,62 op de vraag ‘Hoe veilig voelt het om ‘s nachts alleen rond te lopen in deze stad?’. 0 betekent een zeer laag veiligheidsgevoel, 100 zeer hoog. Op de vraag kan je antwoorden met 5 categorieën gaande van zeer onveilig tot zeer veilig.

Hoe betrouwbaar is die enquête? De data die Numbeo gebruikt komt van haar willekeurige bezoekers (zie hier). Volgens Snaphaan en Hardyns maakt Numbeo gebruik van niet-representatieve steekproeven. ‘Je kunt onmogelijk conclusies trekken voor de hele bevolking van België. Laat staan dat je internationale vergelijkingen kunt maken. Numbeo houdt bovendien geen rekening met de achtergrondkenmerken van de mensen in de steekproef. Geslacht, leeftijd en opleidingsniveau spelen ook een rol in het onveiligheidsgevoel. Op basis van de gegevens van Numbeo kun je geen enkele wetenschappelijk zinvolle uitspraak doen’, besluit Snaphaan. Knack vulde de test ook zelf in en daaruit bleek dat Numbeo niet polst naar onze achtergrondgegevens en identiteit.

Het onveiligheidsgevoel in België

Voor betere cijfers over het onveiligheidsgevoel in België verwijzen Pleysier en Hardyns naar het project van de Veiligheidsmonitor van de Federale Politie. Dat project bevraagt de bevolking om de twee jaar over veiligheid. ‘In vergelijking met de cijfers van Numbeo zijn de cijfers van de Veiligheidsmonitor wel representatief voor de hele bevolking. De steekproef is groot genoeg en houdt rekening met de samenstelling van de bevolking, bijvoorbeeld op het vlak van geslacht en leeftijd’, verduidelijken beide professoren. Op de site van de Veiligheidsmonitor staat ook een uitgebreide analyse van de methodologie.

De meest recente cijfers dateren van 2021. Daaruit blijkt dat 9 procent van de Belgen zich dikwijls tot altijd onveilig voelt. 62 procent voelt zich zelden of nooit onveilig. Het onveiligheidsgevoel is tussen 2018 en 2021 met 3 procent toegenomen. 

Werkelijke onveiligheid in België

De Veiligheidsmonitor bevat ook cijfers over de werkelijke onveiligheid in realiteit in België. Daaruit wordt duidelijk dat het type van criminaliteit verschoof tussen 2018 en 2021 want criminaliteit gebeurt steeds vaker online: het aantal gevallen van oplichting via het internet is verviervoudigd. Andere vormen van criminaliteit daalden: het aantal diefstallen met geweld daalde 6 procent, diefstallen zonder geweld 12 procent en inbraken 26 procent.

Onveiligheidsgevoel in Europa

Voor Europese cijfers over het onveiligheidsgevoel verwijst professor Pleysier naar het project van de European Social Survey (ESS). Die enquête verzamelt cijfers voor heel Europa, onder andere over onveiligheidsgevoelens op straat. De ESS-databank maakt volgens de drie experts gebruik van representatieve steekproeven. ‘Het enige nadeel aan de databank is dat cijfers over onveiligheidsgevoel niet bij elke bevraging worden opgenomen’, stelt Hardyns. De laatste cijfers dateren uit 2020.

Op de vraag ‘hoe veilig voel je je in je lokale omgeving om ‘s nachts alleen rond te lopen?’ antwoordde 13,8 procent dat ze zich onveilig voelden, 1,9 procent voelt zich zeer onveilig. In de meeste Europese landen liggen die cijfers hoger: gemiddeld voelt 15,6 procent van de mensen zich onveilig op straat in de bevraagde landen, 3,1 procent voelt zich zeer onveilig. De antwoordcategorieën varieerden van zeer veilig tot zeer onveilig met ook opties voor ‘weet ik niet’, ‘geen antwoord’ en ‘weiger te antwoorden’. 

Van de 22 deelnemende landen staat België op de categorie ‘onveilig’ op een 13e plaats. Noorwegen scoort het best met 4,3 procent. Griekenland is de slechtste leerling van de klas met 34,2 procent. Stellen dat België het op twee na slechtst scoort in Europa, strookt niet met deze cijfers.

Werkelijke onveiligheid in Europa

Cijfers over werkelijke onveiligheid in Europa zijn te vinden in de Europese databank Eurostat. De meest recente cijfers dateren van 2021. ‘De cijfers over criminaliteit worden berekend aan de hand van het aantal bij de politie geregistreerde gevallen van criminele delicten, zoals diefstal, inbraak, moord, etc. Niet alles wordt gerapporteerd, maar het is op Europees niveau de enige maatstaf van objectieve veiligheid die we momenteel hebben’, zegt Snaphaan.

We gaan drie van de twintig mogelijke categorieën voor België na: (1) verkrachtingen, (2) inbraak en (3) diefstal. De cijfers zijn telkens uitgedrukt per 100,000 inwoners.

(1) Verkrachting: 7e op 34 landen met 81 gevallen. Zweden is koploper met 217 gevallen, Griekenland kent er 3.

(2) Inbraak: 2de op 35 landen met 99 gevallen. Enkel Spanje staat hoger met 111,97 gevallen. Albanië kent met 2 gevallen de laagste cijfers.

(3) Diefstal: 7e op 35 landen met 1428 gevallen. Zweden is koploper met 2784 gevallen, Montenegro scoort het laagst met 54 gevallen.

Een gemiddelde, berekend op basis van alle beschikbare cijfers, toont dat België slechts op plek 6 à 7 staat. Echter, conclusies trekken uit deze cijfers is moeilijk gezien voor veel landen gegevens ontbreken.