Factcheck: nee, apenpokken en gordelroos zijn niet dezelfde ziekte

Volgens berichten op sociale media zouden de apenpokken, die onlangs opnieuw zijn uitgebroken in enkele Afrikaanse landen, eigenlijk gordelroos zijn. Dat klopt niet: apenpokken en gordelroos worden veroorzaakt door twee totaal verschillende virussen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op de Facebookpagina Steunpunt Covid Vaccinatieschade verschijnt op 17 augustus onderstaande post. ‘Apenpokken is gordelroos’, wordt in het bericht gesteld. 

Op de Facebookpagina Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken verschijnt op 21 augustus een bericht waarin wordt gesteld dat apenpokken in werkelijkheid gordelroos zouden zijn, én een bijwerking van de coronavaccins. Ook op X gaat die claim rond.

‘Duitse arts waarschuwt dat apenpokken eigenlijk door covid-prik veroorzaakte gordelroos is’, koppen de alternatieve nieuwssites Frontnieuws en Ninefornews op respectievelijk 21 en 16 augustus. 

Mpox

Op 14 augustus heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar hoogste alarmniveau afgekondigd vanwege een nieuwe, dodelijkere variant van de virusziekte mpox, die vroeger apenpokken werd genoemd, in Afrika. De organisatie volgde daarmee de aanbeveling van onafhankelijke mpox-experts die op verzoek van de WHO bijeen waren gekomen in het zogenaamde noodcomité.

Mpox werd vroeger monkeypox genoemd omdat het bij toeval voor het eerst bij apen werd ontdekt. De WHO koos voor de nieuwe naam omdat ze ziektes niet wil vernoemen naar dieren of landen waar ze ontdekt zijn om discriminatie te voorkomen, zo lezen we bij Knack.

Het centrum van de recente uitbraak bevindt zich in Congo. Sinds begin 2023 zijn er meer dan 14.000 gevallen en zeker 511 dodelijke slachtoffers gemeld. In vier Afrikaanse landen zijn onlangs de eerste gevallen geregistreerd: Burundi, Kenia, Rwanda en Uganda. Ook in Marokko, Egypte, Nigeria en Zuid-Afrika zijn mpox-gevallen vastgesteld. 

Vaccinbijwerking

Uit de posts en de reacties op sociale media blijkt dat een aantal mensen niet gelooft dat er 

momenteel écht een uitbraak van mpox aan de gang is. Sommigen menen een complot te zien om een zogenaamde bijwerking van de coronavaccins – de huidaandoening ‘gordelroos’ – toe te dekken.

Het is niet de eerste keer dat het verhaal rondgaat. Ook bij een eerdere mpox-uitbraak, in 2022, ging de bewering viraal dat het ging om gordelroos en dat het een bijwerking van de coronavaccins betrof.

Waar komt het verhaal vandaan? 

Zoals VRT NWS al in 2022 in een factcheck uitlegde, ligt een verkeerd gebruikte foto op een Indiase website aan de oorsprong van het misverstand. Het gaat om een foto van een geval van gordelroos, afkomstig van een site met stockfoto’s, die TheHealthSite.com, een Indiase commerciële website met gezondheidsnieuws, in juli 2021 als verkeerde illustratie bij een artikel plaatste over één geval van mpox dat toen was opgedoken in Texas. De website heeft die foto ondertussen aangepast. 

Wat is het verschil tussen apenpokken en gordelroos?

Gordelroos of zona wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus, dat behoort tot de familie van de herpesvirussen. Hetzelfde virus veroorzaakt bij kinderen wind- of waterpokken. De meeste mensen lopen een besmetting op tijdens hun kinderjaren, waarna het virus kan blijven sluimeren in het lichaam. 

Bij mensen met een verzwakt immuunsysteem — bijvoorbeeld door stress, diabetes, een coronabesmetting of hoge leeftijd — kan het virus opnieuw actief worden. 

Bij volwassenen manifesteert zo’n opstoot zich als gordelroos of zona: een bandvormige huiduitslag, vaak aan één kant van het lichaam, meestal ter hoogte van de borstkas, de rug, de romp, de hals, de nek of het aangezicht. De rode vlekken of blaasjes bij gordelroos kunnen worden voorafgegaan door een branderig gevoel, pijn of jeuk, en gepaard gaan met koorts of een grieperig gevoel.

Gordelroos is niet zeldzaam. Geschat wordt dat één op de drie mensen er ooit in zijn leven mee te maken heeft.

Mpox wordt dan weer veroorzaakt door het apenpokkenvirus, dat behoort tot de virusfamilie van de poxviridae, net zoals het virus van de ‘gewone’ pokken. Zowel waterpokken als apenpokken worden ‘pokken’ genoemd omdat blaasjes op de huid typisch zijn voor het ziektebeeld. Ook bij apenpokken kunnen koorts en een griepachtig gevoel voorkomen, maar de uitslag begint meestal op het gezicht en verspreidt zich – in tegenstelling tot bij gordelroos – over het hele lichaam. Het gaat bovendien om een zeldzame ziekte, anders dan gordelroos of zona.

Is gordelroos een bijwerking van de coronavaccins, zoals op sociale media wordt gesteld?

In de wetenschappelijke literatuur zijn een aantal gevallen beschreven van patiënten die gordelroos ontwikkelden in de weken na hun vaccinatie tegen covid-19. Het wordt als plausibel beschouwd dat vaccinaties – of de stress die daarmee gepaard gaat – kunnen leiden tot een opstoot van gordelroos. Maar tot op vandaag is er nog geen vaststaand causaal verband tussen beide beschreven.