Factcheck: mogelijk verband tussen avondtypes en hoger IQ

‘Avondmensen hebben een hoger IQ’, zo lazen we in Amayzine. Uit verschillende studies blijkt inderdaad een verband tussen avondtypes en een hoger IQ, ander onderzoek spreekt dit tegen. De experts die we spraken, zijn verdeeld. We beoordelen de stelling als eerder waar.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In het online magazine Amayzine lazen we dat avondmensen een hoger IQ hebben. Er wordt verwezen naar een Britse publicatie uit 2009. Die baseert zich op data uit longitudinaal onderzoek, waarvoor ruim 15.000 adolescenten tussen 1994 en 2002 verschillende keren werden geïnterviewd. Daaruit bleek dat jongeren die hoog scoorden op verbale IQ-tests meer kans hadden om avondtypes te zijn: erg slimme deelnemers gingen op weekavonden gemiddeld om halfeen naar bed, de minst slimme bijna een uur eerder. Ook in een recentere Britse studie met data van ruim 26.000 deelnemers tussen 53 en 86 jaar bleek een verband te bestaan tussen avondtypes en een hogere score op cognitieve tests.

Volgens gewoon hoogleraar psychologie Dimitri van der Linden (Erasmus Universiteit Rotterdam) wijzen verschillende onderzoeken inderdaad op een associatie tussen avondtypes en een hoger IQ. ‘Al is er geen oorzakelijk verband aangetoond, het is louter een observatie. Een duidelijke verklaring is er bij mijn weten niet, maar er is wel een hypothese die geregeld terugkeert. Die houdt in dat slimme mensen over het algemeen vaker afwijken van de natuurlijke, evolutionaire neigingen.

Een van die neigingen is gaan slapen zodra het donker wordt en relatief vroeg opstaan, bij dageraad. Wie intelligenter is dan gemiddeld, heeft allerlei voordelen, zoals een beter probleemoplossend vermogen, waardoor die persoon het zich kan veroorloven tegen de natuur in te gaan. Dat zou bijvoorbeeld ook kunnen verklaren waarom intelligentere mensen vaker vegetariër of veganist zijn.’

Professor psychiatrie Maarten Van Den Bossche (UPC KU Leuven), die gespecialiseerd is in slaap-waakstoornissen, wil toch sterk nuanceren. ‘Deze associatie komt inderdaad in enkele studies naar voren, maar er vallen toch verschillende bedenkingen bij te maken. De studie met adolescenten geeft wellicht een vertekend beeld omdat we in deze leeftijdsgroep sowieso een verschuiving van het bioritme zien. Jongeren en jongvolwassenen gaan vaak later slapen, maar dat staat los van hun chronotype. Bovendien is het verschil tussen de gemiddelde slaaptijden klein: minder dan een uur.

In de recentere studie gaat het om oudere deelnemers, maar ook die studie overtuigt me niet volledig. De deelnemers kregen de vraag zelf te beoordelen of ze een ochtend- of avondtype waren, of iets daartussenin. Maar bij slaaptijden spelen veel meer factoren mee. Mensen met een hoger IQ vind je bijvoorbeeld vaker in jobs met lange werkdagen, waar soms tot laat wordt doorgewerkt. Dat kan verklaren waarom ze gemiddeld later gaan slapen.

Verder kan ook het moment waarop de cognitieve tests werden afgenomen een rol spelen: als dat na de middag was, zullen avondtypes beter scoren dan ochtendtypes. In een andere studie, waarbij Mensa-leden met een bovengemiddeld IQ werden vergeleken met andere deelnemers, vonden ze geen verschil in chronotype. Mij lijkt dit verband dus eerder twijfelachtig en niet oorzakelijk. Bovendien kunnen bijkomende factoren de associatie verklaren.’