Factcheck: koolstofstokken om leidingwater te zuiveren zijn nutteloos

Een advertentie voor ‘actieve houtskool’ claimt dat het product chloor, kwik, benzeen en bepaalde residuen van insecticiden en herbicide kan verwijderen uit drinkwater. Volgens specialisten klopt dat, maar zitten die stoffen helemaal niet in ons leidingwater.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘Ik stel me vragen bij de werkzaamheid van koolstofstokken die gebruikt worden om leidingwater te zuiveren van “chemicaliën”’, schrijft een lezer in een e-mail aan de factcheckredactie van Knack. ‘De stokken staan bekend onder de naam Binchotan, maar voor zover ik het begrijp, is het gewoon doodnormaal verkoold hout. Ze zouden chemische stoffen zoals chloor en benzeen uit het drinkwater filteren. Is dit onzin of werkt het écht?’ 

De lezer voegt aan zijn bericht ook een link toe naar een webshop die het product verkoopt (hier gearchiveerd).

Op die site prijst de verkoper het product aan als volgt: ‘Deze houtskoolstick vermindert slechte smaken en slechte geuren van water, neemt een groot aantal moleculen op zoals chloor, kwik en benzeen, en verwijdert bepaalde residuen van insecticiden en herbiciden.’

Adsorptie

Het zijn advertenties en claims die we wel vaker tegenkomen. Maar klopt er ook iets van? We leggen de vraag voor aan professor toxicologie Jan Tytgat (KU Leuven). ‘Het klopt dat actieve kool een zuiverende werking heeft. De verklaring daarvoor: het natuurkundige fenomeen adsorptie, waarbij de moleculen van een vloeistof of een gas zich binden aan het oppervlak van een vaste stof of vloeistof. In het concrete geval van die koolstofstokken oefenen de actieve kooldeeltjes – de koolstofatomen – een aantrekkingskracht uit op de te ontgiften moleculen, die de actieve kool omgeven of door de fijne microstructuur van de actieve kool stromen. Op die manier zuivert de actieve kool dus het water waarin de kool wordt ondergedompeld’, aldus Tytgat in een e-mail. 

‘De beste adsorptie vindt plaats bij stoffen met een relatief kleine tot middelgrote molecuulmassa en een eerder apolair karakter, zoals onder meer een aantal pesticiden,  PFAS en benzeen’, schrijft professor Tytgat verder. ‘We mogen en moeten echter wel aannemen dat gangbare pesticiden zoals herbiciden en insecticiden, metalen en het kankerverwekkende benzeen niet in kraantjeswater zitten, en dat we die actieve kool dus niet nodig hebben om dat water op een veilige manier te drinken.’

Overbodig 

We kloppen met de vraag ook aan bij waterexpert Bart Van der Bruggen van het department Chemical Engineering aan de KU Leuven. ‘Dat kan technisch wel werken. Het product op zich – actieve kool – verwijdert inderdaad wat geclaimd wordt: geur- en smaakstoffen en alle andere in de advertentie vermelde stoffen. De vraag is alleen wanneer je dat nodig hebt. Kwik, benzeen et cetera zitten helemaal niet in leidingwater. Daar waakt de watermaatschappij over, zoals ze wettelijk verplicht is te doen. Alleen in het geval van verstoringen kan de kwaliteit van het leidingwater niet in orde zijn, maar dat is uiteraard een uitzonderlijke situatie. De enige in de advertentie vermelde stof die wél in leidingwater zit is chloor, als desinfectiemiddel. Chloor geeft een onaangename bijsmaak en wordt door zo’n filter inderdaad verwijderd. Maar chloor verdwijnt evengoed vanzelf. Als je het water enkele minuten laat staan nadat het uit de kraan is gekomen, is de chloor al weg. Dus ja, die koolstofstokken werken wel, maar de verkopers ervan proberen gebruikers iets aan te praten wat ze eigenlijk niet nodig hebben’, aldus Van der Bruggen.

Niet zonder risico

Die conclusie beaamt professor Siegfried Vlaeminck van de Onderzoeksgroep Duurzame Energie-, Lucht- en Watertechnologie en vicevoorzitter van het departement bio-ingenieurswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. ‘Een aantal van die claims klopt inderdaad in zekere mate, onder meer afhankelijk van hoelang die stick gebruikt wordt. Maar zoals mijn collega’s al uitlegden, is het verwijderen van die stoffen niet relevant voor leidingwater, om de eenvoudige reden dat die stoffen er niet in zitten. Bovendien is het gebruik van zo’n stick niet zonder risico: bij langdurig gebruik is het mogelijk dat er schadelijke bacteriën groeien in en op de actieve kool. Volgens de gebruiksaanwijzing op de website kun je het product 3 maanden gebruiken. Dat vind ik in die optiek wel heel lang.’

We namen contact op met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), met de vraag of de eerder vernoemde stoffen al dan niet in ons drinkwater kunnen zitten. ‘Het uitgangspunt van de Vlaamse en de Europese drinkwaterwetgeving is dat het drinkwater gezond en schoon aan de klant geleverd wordt’, zegt Kris Van den Belt, toezichthouder op de waterbedrijven, aan de telefoon. ‘Het is niet uitgesloten dat er in uitzonderlijke gevallen sporen van bijvoorbeeld pesticiden of herbiciden in het water worden aangetroffen, maar altijd in concentraties die ver onder de Europese norm blijven en niet schadelijk zijn voor de volksgezondheid.’

We legden onze bevindingen voor aan het bedrijf dat de actieve houtskool verkoopt, maar kregen nog geen reactie op onze e-mail.