Factcheck: jongeren in België delen Portugees politiegeweld op sociale media

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een video van politiegeweld wordt op Instagram en Facebook meer dan 300.000 keer bekeken. Het incident zou ‘nooit op het nieuws komen’, maar dat klopt niet helemaal. In Portugal, waar het incident plaatsvond, werd er wel degelijk over bericht.

Op 25 februari plaatst iemand een video op Facebook waarin vier agenten een man met een mondmasker hardhandig arresteren. Een van de agenten deelt rake klappen uit aan de burger. Het bijschrift luidt ‘dit komt nooit op [het] nieuws’. De video wordt op Facebook meer dan 19.000 keer gedeeld en 338.000 keer bekeken.

Op de video komen reacties in verschillende talen. De afkorting ACAB, wat staat voor All Cops Are Bastards, komt meermaals terug. En iemand vraagt in het Slovaaks waar de video vandaan komt (‘Kde to bolo’).

We trachten de oorspronkelijke context van de beelden te achterhalen. We nemen een screenshot van de video en laden die op bij Google Afbeeldingen. Dat leidt ons naar andere versies van dezelfde beelden op Twitter.

Zo vinden we een versie in betere kwaliteit terug op een Poolse Twitteraccount. Deze video werd vijf dagen eerder, op 20 februari, opgeladen.

De video op Facebook (links) heeft een vierkante vorm en laat weinig van de omgeving zien. De video op Twitter is langwerpig (wellicht gefilmd met een smartphone) en toont graffiti op de achtergrond (rood kader). Op beide video’s zien we op een politie-uniform het opschrift ‘Polícia’ (gele kaders).

Beide video’s zijn zonder geluid. Er wordt duidelijk geroepen, maar zo valt dus niet te achterhalen in welke taal dat gebeurt. Om de locatie te achterhalen, moeten we het doen met de graffiti en met de tekst op de politie-uniformen.

Een simpele zoekopdracht op Wikipedia leert ons dat Polícia, met het accent op de eerste i, Portugees is voor politie. De video is dus wellicht gemaakt in een Portugeestalig land, zoals Portugal, Angola of Brazilië. We laden een screenshot van de video ook op in de zoekmachine Bing Images. Zo komen we uit bij een artikel op de site van Record TV Europa, een Portugees televisiekanaal (geel kader).

Het artikel van 17 februari 2021 heeft als titel ‘Agressie tussen agenten van het PSP en mannen in Barreiro’. PSP staat voor Polícia de Segurança Pública, de nationale politie van Portugal. Barreiro is een Portugese stad vlakbij Lissabon.

Het artikel situeert de beelden in de Capitão Aviador Francisco Fernandes Carvalho-straat in Barreiro. Wanneer we die straat zoeken op Google Streetview, blijken die beelden overeen te stemmen met de beelden in de video . De balustrades in de video (blauwe en gele kaders) en de graffiti (rode kaders) zijn dezelfde als die in de video.

Het incident vond plaats aan de rand van een voetbalterrein in de Portugese stad Barreiro.

Wanneer we via Google zoeken naar nieuws waarin de straatnaam voorkomt vinden we verschillende artikels van midden februari 2021.

De Portugese kranten Expresso, Jornal de Notícias en Diário de Notícias hebben op 16 februari over het incident een dag eerder in Barreiro bericht. Zij schrijven dat op 15 februari rond 17u40 een melding werd gedaan bij de lokale politie wegens het niet naleven van de coronamaatregelen.

In de Portugese artikels laat de politie weten dat de verdachte burgers ‘een houding aannamen die wees op verzet tegen politieoptreden en dat agenten werden beledigd’. De persoon ‘die alcoholische dranken nuttigde’ zou hebben geweigerd zich te laten fouilleren. Na arrestatie zou zijn gebleken dat hij een verboden mes en marihuana bij zich droeg.

Beelden van de arrestatie kwamen in Portugal online op Instagram op 16 februari. Op basis van die beelden heeft het districtscommando van de politie in Setúbal, het district waarin Barreiro is gelegen, een onderzoek ingesteld. De Portugese media citeren een persbericht van het districtscommando: ‘Na inzage van het proces-verbaal en wegens resterende twijfels over de conformiteit van de procedures van het uitgeoefende geweld met de bij de PSP geldende regels, werd een disciplinair onderzoek ingesteld.’

Journalist Hugo Franco van Expresso, die de zaak kent, bevestigt aan Knack dat het onderzoek nog loopt en dat er tot op heden niet meer is geweten.

De video met politiegeweld haalde dus wel degelijk ‘het nieuws’, weliswaar in Portugal, waar de feiten plaatsvonden. Dat er in België niet wordt bericht over een lokaal incident in Portugal, is niet zo verwonderlijk. Politiegeweld in eigen land krijgt wel media-aandacht. Zo zond de VRT op 3 maart nog een Pano-reportage over geweld bij de Belgische politie uit.

Hoe komt het dat deze beelden in België circuleren?

We onderzoeken hoe het komt dat de beelden ook op Belgische socialemedia-accounts circuleren en bij ons haatreacties tegenover ‘alle politie’ uitlokken. Op de Facebookvideo zien we een watermerk met de tekst ‘@criminal.system’.

Criminal System is een besloten chatgroep die in de zomer van 2020 onder de aandacht kwam, omdat er oproepen tot geweld tegen holebi’s werden gedeeld, en ook beelden van geweld. Onder andere de VRT, Het Laatste Nieuws en Rob TV berichtten toen over een video van een vechtpartij in Kessel-Lo die gedeeld werd in de chatgroep Criminal System op de socialemediakanalen Telegram en Instagram.

Sinds december 2020 werden er geen nieuwe berichten meer gepost in de Telegramchatgroep Criminal System, die nu 383 leden telt. Al is het mogelijk dat er nieuwe vergelijkbare chatgroepen zijn opgericht. In oude video’s in die stilgevallen chatgroep zien we hetzelfde watermerk terugkomen als in de onderzochte video op Facebook.

De publieke Instagrampagina van Criminal System is wel nog actief. Ze heeft meer dan 5200 volgers. Op die pagina vinden we onder andere beelden terug van een vechtpartij aan de McDonald’s op de Korenmarkt in Gent (geel kader).

De woordvoerder van de lokale politie van Gent laat weten dat ‘de beelden onderzocht worden’. Op 3 maart vond in Gent inderdaad een vechtpartij plaats. De politie kwam na klachten ter plaatse, maar niemand kon worden opgepakt. ‘Er is een proces-verbaal opgemaakt en de beelden op sociale media zullen gebruikt worden voor het onderzoek’, zo meldt perswoordvoerder Matto Langeraert van de Gentse politie.

Op de Instagrampagina van Criminal System vinden we ook de video terug met Portugees politiegeweld (rood kader). Op dit platform werd de video 11.690 keer bekeken met als hashtags onder andere #fuckthepolice en #racist.