Factcheck: ja, Palestijnse schoolboeken bevatten nog steeds antisemitisme

Volgens een artikel van Doorbraak en berichten van socialemediagebruikers zou de EU betalen voor Palestijnse schoolboeken die ‘jodenhaat’ bevatten. Dat klopt. Maar na onderzoek zijn er in 2020 en 2021 aanpassingen gebeurd. Het antisemitisme in de nieuwe boeken is sterk verminderd, maar is nog niet helemaal verdwenen, wijst onafhankelijk onderzoek uit.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

De nieuwssite Doorbraak kopt ‘Jodenhaat in Palestijnse schoolboeken betaald door de EU’. Volgens Doorbraak financieren de Verenigde Naties (VN) met Europees belastinggeld scholen voor Palestijnse kinderen. De boeken die de scholen gebruiken zouden ‘jodenhaat’ bevatten.

Ook op sociale media gaat die bewering rond. Zo deelden een aantal Nederlandstalige X-accounts het artikel op hun tijdlijn (hier, hier, en hier). Ook politicus Sam van Rooy (Vlaams Belang) deelde de bewering op X. Ook de Israëlische pers klaagt al langer het gebruik van de schoolboeken in de bezette Palestijnse gebieden aan 

Maar zijn de VN wel betrokken bij het onderwijs in Palestina? En bevatten de boeken die in die scholen gebruikt worden inderdaad antisemitisme?

Onderwijs verzorgd door de VN

De VN-deelorganisatie UNRWA zet zich in voor het onderwijs in Palestina. Die organisatie werd opgericht na het verdrijven van miljoenen Palestijnen in 1948 door de nieuwe staat Israël. De Algemene Vergadering van de VN richtte de organisatie United Nations Relief and Works Agency for Palestinian Refugees in the Near East (UNRWA) op om de gevluchte Palestijnen bij te staan. .

Onderwijs is een van de belangrijkste bevoegdheden van het UNRWA. In 2021 volgden volgens UNRWA bijna 545.000 kinderen les in een door UNRWA gesubsidieerde school. Het gaat zowel om kinderen in de bezette Palestijnse gebieden als om Palestijnse vluchtelingen die het slachtoffer zijn van de conflicten in Syrië en Libanon. Daarnaast werkt de organisatie ook rond gezondheidszorg, infrastructuur en sociale zekerheid. 

Het zijn net die door UNRWA gesponsorde scholen die het artikel onder vuur neemt. Volgens de auteur neemt UNRWA bewust en systematisch leraren aan die in het openbaar terroristische aanvallen tegen Israëlische kinderen verheerlijken en samenzweringstheorieën verspreiden tegen Joden. Hij verwijst daarvoor naar een rapport van de Israëlische ngo IMPACT-SE en UN Watch, organisaties die de curricula van de UNRWA-scholen onderzoeken. Dat rapport werd gepubliceerd in maart 2023.

UNRWA geeft zelf aan dat het de curricula gebruikt van de landen waar het actief is. Voor de bezette Palestijnse gebieden is dat dus de Palestijnse Autoriteit. ‘Dit maakt het mogelijk dat studenten staatsexamens kunnen afleggen en vlot de overstap maken naar het onderwijs van de landen zelf’, zo duidt UNRWA die beslissing op zijn website.

Europees Parlement legt UNRWA op de rooster

Het Europees Parlement besliste in september 2021 en augustus 2022 om Philippe Lazzarini, de commissaris-generaal van UNRWA, uit te nodigen voor een vergadering van de Commissie voor Buitenlandse Zaken (transcriptie voor editie 2022).

In die zittingen krijgen organisaties als UNRWA de kans om het belang van Europese steun aan hun organisatie te motiveren. Parlementsleden kunnen bijgevolg vragen voorleggen aan die organisaties. Zowel in de editie van 2021 als die van 2022 kwamen de beschuldigingen over antisemitisme in Palestijns lesmateriaal aan bod.

‘Sinds 2018 krijgt UNRWA te maken met toenemende aanvallen van politiek gemotiveerde groeperingen over zijn onderwijsprogramma’, vertelde Lazzarini in de zitting van 2021 (13:59:00). ‘Die doelen op het delegitimeren van de organisatie en het eroderen van de rechten van Palestijnse burgers.’

Vervolgens gaf Lazzarini aan dat hij elke aanklacht serieus neemt, onderzoekt, en actie onderneemt wanneer een incident bevestigd wordt. ‘We hanteren nultolerantie voor haatspraak, aanzet tot geweld en disciminatie – ook antisemitisme’, verduidelijkt hij 

‘Al het schoolmateriaal ondergaat een driedelige review om te kijken of het overeenstemt met de principes van de VN’, vertelde Lazzarini.

Over de schoolboeken vertelde de commissaris-generaal dat een deel van de problematieken die eerdere studies hadden blootgelegd al werden verwerkt. ‘Maar de review toont ook aan dat de handboeken de UNESCO-standaarden volgen en veel verbeterd zijn ten opzichte van eerdere edities.’ Die UNESCO-standaarden zijn een globaal instrument dat bepaalt hoe onderwijs gebruikt moet worden om duurzame vrede en ontwikkeling te realiseren aan de hand van veertien principes.

Nog steeds antisemitisme aanwezig?

De review waar Lazzarini naar verwijst, is door het Georg Eckert Instituut (GEI) gepubliceerd in 2021. Het GEI is een Duitse onderzoeksinstelling die gespecialiseerd is in onderzoek naar de productie, de inhoud en het gebruik van onderwijsmiddelen. De review werd aangevraagd door de Europese Commissie.

In de samenvatting van dat onderzoek verklaart het GEI dat de boeken de standaarden van UNESCO, die een sterke focus op mensenrechten leggen, volgen. Tegelijk is het ook duidelijk dat de boeken een verzetsnarratief in de context van Israëlisch-Palestijns conflict weerspiegelen en negatief staan tegenover Israël (p. 2 van de inleiding).

Volgens de GEI-studie wordt het jodendom nauwelijks vermeld. ‘Religieuze coëxistentie tussen christenen en moslims is de dominante vorm van dialoog in de schoolboeken’, stelt de studie (p. 2). Ook de term ‘Israël’ komt volgens de studie nauwelijks aan bod. ‘De term ‘(Zionistische) bezetting’ domineert dan weer’, volgens de onderzoekers (p. 3).

Volgens het GEI worden joden, wanneer voorgesteld als een etnische en religieuze groep, in de Palestijnse schoolboeken vooral als vertegenwoordigers van een ander monotheïstisch geloof geduid. ‘Eén schoolboek toont antisemitische motieven, en linkt karakteristieken en acties van joden tijdens het ontstaan van de Islam met het huidige conflict.’

Voor het academiejaar 2020-2021 werden de boeken verder herzien. Het GEI vergeleek ook die boeken met eerdere versies. ‘Er is een reductie in tekst en beelden die de mogelijkheid tot escalatie bevatten’, stelt  het onderzoek. ‘Zoals de aanpassing van een specifiek onderwijsdeel dat antisemitische inhoud bevatte door enkele significante wijzigingen in het narratief.’

In het volledige rapport lezen we dat het GEI de bereidheid opmerkte om de schoolboeken te herzien. ‘Het aantal antisemitische referenties is door die herziening verminderd, al worden Joden nog steeds als de grootste tegenstanders genoemd die de profeet (Mohammed, nvdr.) wilden doden’, besluiten de onderzoekers (p. 154-155).

Andere organisaties herkennen meer gevallen van antisemitisme

De studie waar Doorbraak naar verwijst, is recenter dan die van het Georg Eckert Institut . De organisaties IMPACT-SE en UN Watch herkennen in 2023 meer gevallen van antisemitisme in de in 2020 aangepaste schoolboeken dan het GEI. ‘We analyseerden honderden pagina’s aan lesmateriaal die inhoud tonen die terrorisme verheerlijkt, aanzet tot geweld en antisemitisme promoot’, schrijven de auteurs van dat rapport. 

Het rapport bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over de personeelsleden van UNRWA. Volgens IMPACT-SE en UN Watch zouden sommigen van die personeelsleden antisemitisch zijn en terrorisme verheerlijken. Ze verwijzen daarvoor naar Facebookposts (p. 10. 

In het tweede deel gaat het over gevallen van antisemitisme in lesmateriaal dat UNRWA-personeel opstelt als aanvulling op de boeken van de Palestijnse Autoriteit. Over een document over de Slag bij Khaybar zegt het rapport bijvoorbeeld: ‘Dit UNRWA- lesmateriaal leert een eeuwenoude antisemitische complottheorie aan dat “de joden” van Khaybar “samenzwoeren tegen de moslims” in de aanloop naar de Slag bij Khaybar.’

Dat voorbeeld past in het beeld dat het rapport van het GEI schetste: dat dat karakteristieken en acties van joden tijdens het ontstaan van de islam gelinkt worden aan het huidige conflict. Volgens het GEI waren dat inderdaad antisemitische motieven.