Factcheck: ja, ons gezicht past zich aan onze voornaam aan

Volgens recent onderzoek waarover Het Laatste Nieuws bericht, zou ons gezicht zich in de loop van de tijd aanpassen aan onze voornaam, en zouden mensen met dezelfde voornaam op elkaar gaan lijken. De verklaring zou liggen in het feit dat mensen zich conformeren aan de stereotypen die aan voornamen gelinkt zijn. Dat klopt, zeggen experten, al wijzen zij erop dat het effect minder spectaculair is dan het krantenartikel doet vermoeden.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 12 augustus verschijnt in Het Laatste Nieuws een artikel met als titel: ‘Baanbrekende studie: ons gezicht past zich aan onze voornaam aan’. Uit nieuw onderzoek zou volgens het stuk blijken dat volwassenen met dezelfde voornaam op elkaar lijken en dat ons gezicht zich in de loop der tijd aan onze voornaam aanpast.

De bewuste studie, op 15 juli 2024 gepubliceerd in het tijdschrift PNAS, is uitgevoerd door onderzoekers van de Hebreeuwse Universiteit en de Reichmann Universiteit in Jeruzalem. Zij lieten aan 120 volwassenen en 76 kinderen foto’s zien van een volwassene en lieten hen kiezen uit vier mogelijke voornamen. Zowel volwassenen als kinderen schreven de gezichten correct toe aan de overeenkomstige namen, ruim boven het kansniveau, schrijft de krant.

Opvallend: terwijl de deelnemers aan het onderzoek met succes namen aan volwassenen konden linken, lukte dit niet bij de foto’s van kinderen. Zelfs wanneer de gezichten van kinderen door kunstmatige intelligentie waren verouderd, faalden de proefpersonen.

Onze gezichten zouden zich in de loop der tijd aanpassen aan de stereotypen die aan onze voornamen gelinkt zijn, luidt de conclusie van de onderzoekers, en volwassenen met dezelfde voornaam zouden er dus ook gelijkend gaan uitzien.

Uit bijkomende experimenten met artificiële intelligentie leerden de onderzoekers dat gezichten van volwassenen met dezelfde voornaam op elkaar lijken, terwijl die gelijkenis er bij kinderen met dezelfde voornaam niet is. Dit ondersteunt hun theorie dat ons gezicht zich in de loop van ons leven aanpast aan onze naam, als gevolg van sociale factoren. 

Professor historische linguïstiek Freek Van de Velde (KU Leuven) heeft de studie gelezen en vindt ze vrij overtuigend. ‘Hebben mensen al van bij hun geboorte een naam die bij hun gezicht past, of beginnen ze zich te gedragen naar hun naam? Op die vraag proberen de onderzoekers een antwoord te formuleren, en dat doen ze op een correcte manier.’

Zwak effect

Het effect is, volgens Van de Velde, statistisch detecteerbaar, maar ‘vrij zwak’: ‘De proefpersonen matchen vaker de juiste namen aan de juiste gezichten, maar ze doen het niet veel beter dan bij gokken het geval zou zijn.’

‘Interessant is dat het de proefpersonen veel minder goed lukt om de juiste voornaam bij het juiste kindergezicht te plakken’, zegt Van de Velde aan de telefoon. ‘Dat wijst erop dat mensen zich in de loop van hun leven beginnen te gedragen naar hun naam, uit sociale wenselijkheid, om tegemoet te komen aan de verwachtingen.’

Dat laatste is, volgens Van de Velde, zeer aannemelijk. ‘We weten uit eerder onderzoek dat mensen hun vooroordelen loslaten op anderen, en dat anderen zich dan gaan gedragen naar die vooroordelen. Al is het in dit geval niet duidelijk of mensen zich gaan gedragen naar de verwachtingen die anderen hebben bij de stereotypen die aan een bepaalde naam kleven. Het zou ook kunnen dat ze zich gaan gedragen naar de stereotypen die ze zelf associëren met hun naam.’

Chiquere namen

Er valt volgens Van de Velde ook wel enige kritiek op de studie te formuleren: ‘De onderzoekers leggen nogal sterk de nadruk op het onderscheid tussen kinderen en volwassenen, maar kindergezichten vertonen sowieso minder variatie. Kinderen lijken meer op elkaar dan volwassenen, onder meer omdat bepaalde persoonlijkheidstrekken en gedragingen op langere termijn sporen achterlaten in de structuur van het gezicht. Wie voortdurend fronst, krijgt sneller een fronsrimpel. Een dakwerker of een landbouwer die buiten werkt, krijgt wellicht ook een ander uiterlijk dan iemand die de hele dag achter zijn laptop doorbrengt. En iemand die fysieke arbeid verricht kiest uit praktische overwegingen misschien makkelijker voor kort haar. Ook ons beroep bepaalt voor een stuk ons uiterlijk.’

Een ander punt van kritiek, volgens Van de Velde: de rol van de sociaaleconomische achtergrond die niet helemaal is verrekend. ‘Namen zijn niet los te koppelen van sociale achtergrond, en dat element krijgt in dit onderzoek te weinig aandacht. Het is best mogelijk dat mensen uit een meer gegoed milieu chiquere namen kiezen en dat de uiterlijke verschillen door sociaaleconomische achtergrond pas tot uiting komen op meer volwassen leeftijd. Zo hebben kinderen bijvoorbeeld allemaal een gave huid, terwijl de kwaliteit van de huid bij volwassenen sterk kan verschillen, afhankelijk van de levensstijl of het beschikbare budget voor verzorgingsproducten.’’ 

Eén kans op vier

Ook professor sociale psychologie Frank Van Overwalle (VUB) vindt de studie geloofwaardig, al benadrukt ook hij dat de deelnemers sowieso één kans op vier hadden om de naam juist te raden. ‘Voor volwassenen die foto’s van volwassenen beoordelen is het effect vrij sterk – 30 procent versus 25 procent bij gokken –  maar voor kinderen die foto’s van volwassenen beoordelen is het effect zwakker en net niet statistisch significant – 28 procent versus 25 procent bij gokken.’

Voor foto’s van kinderen is er geen effect, en evenmin voor foto’s van kinderen die kunstmatig verouderd zijn, wat er volgens Van Overwalle op wijst dat de aanpassing van het uiterlijk bij volwassenen zich dus geleidelijk voltrekt tijdens het leven.

‘Een eerste hypothese die werd onderzocht is dat de haardracht er voor iets tussen zit’, zegt Van Overwalle aan de telefoon. ‘We weten dat koppels en goede vrienden op de duur ook op elkaar beginnen te lijken, en dat heeft veel te maken met het kapsel, een aspect van het uiterlijk dat mensen zelf bepalen. Denk maar aan mannen van rond de 40 die kaal worden, bijvoorbeeld, en dan hun hoofd scheren en hun baard laten staan, waardoor veel mannen binnen een bepaalde groep op elkaar gaan lijken.’

Van Overwalle vermoedt dat er iets gelijkaardigs gebeurt met voornamen. ‘Er bestaan stereotypen en vooroordelen over bepaalde namen. We stellen ons een ander type man voor bij Hendrik of Wilfried dan bij Jan, en een ander soort vrouw bij Maria dan bij Merel. Mensen gaan zich dan stilaan conformeren aan die verwachtingen.’

Het gaat hier in dit onderzoek natuurlijk niet enkel over de haardracht. De deelnemers zagen op de foto’s ook de ogen, de mond en het hele gezicht. Hoe die eruit zien ligt toch min of meer vast? Volgens Van Overwalle kunnen onze ervaringen en ons gedrag onze gelaatstrekken beïnvloeden. Het is in die zin dus niet uitgesloten dat iemand die zich gaat gedragen volgens de verwachtingen die horen bij een Wilfried, op den duur de trekken krijgt die je bij een Wilfried zou verwachten. ‘Je ziet hetzelfde bij mensen die veel tijd samen doorbrengen en daardoor dezelfde ervaringen en vaak ook bepaalde karaktertrekken delen’, aldus Van Overwalle. ‘Zo zullen gelukkige koppels meer lachrimpels krijgen en wie ongelukkig is een zuurdere blik. Hetzelfde geldt voor vrienden en collega‘s.’