Factcheck: ja, het budget van De Lijn is tijdens de voorbije regeerperiode gestegen, maar volgens specialisten is het werkingsbudget de facto gekrompen

Tijdens het Grote Voorzittersdebat van Knack en Trends-Kanaal Z stelde Open VLD-voorzitter Tom Ongena dat het budget van De Lijn tijdens deze regeerperiode is gestegen. In absolute cijfers klopt dat: het jaarbudget ging van 860 miljoen euro in 2019 naar 1,2 miljard euro in 2023. Maar specialisten stellen dat het werkingsbudget de facto is gekrompen door de extra taken en kosten die de vervoersmaatschappij erbij kreeg.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 27 februari brachten Knack en Trends-Kanaal Z zeven Vlaamse partijvoorzitters samen voor een exclusief debat in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni (hier te herbekijken). 

Sammy Mahdi (CD&V), Jeremie Vaneeckhout (Groen), Bart De Wever (N-VA), Tom Ongena (Open VLD), Raoul Hedebouw (PVDA), Tom Van Grieken (Vlaams Belang) en Melissa Depraetere (Vooruit) gingen met elkaar in debat volgens een unieke formule: tijdens zeven korte één-op-één gesprekken lichtte iedere partijvoorzitter een zelfgekozen stelling toe. Daarop volgde telkens een debat over die stelling met de zes andere voorzitters. 

De stelling die Jeremie Vaneeckhout (Groen) naar voren bracht, ging over De Lijn. ’De Vlaamse regeringen hebben De Lijn doodgeknepen’, aldus Vaneeckhout. De dienstverlening zou volgens de Groen-voorzitter ‘na 20 jaar rechts besparingsbeleid’ te duur en niet kwalitatief genoeg zijn. 

Tijdens de discussie die daarop volgde, diende Tom Ongena, tot wiens partij Vlaams minister van Mobiliteit Lydia Peeters behoort, Vaneeckhout stevig van repliek (vanaf 04:10). ‘Ik ben wat verbaasd. Ik ben maar een jurist, en ik ben misschien niet sterk met cijfers, maar als het budget stijgt van 880 miljoen euro naar 1,2 miljard euro – plus 36 procent – dan zie ik niet goed hoe dat een besparing is.’

Bart De Wever (N-VA) trad zijn coalitiepartner in de Vlaamse regering daarin bij: ‘Het kan zeker nog beter met De Lijn, maar het budget is wel verhoogd. Het is gewoon een leugen om te beweren dat er is bespaard’, aldus De Wever.

Kloppen de cijfers die Ongena noemde?

We vragen ze op bij De Lijn, waar woordvoerder Marco Demerling ons via e-mail onderstaande tabel bezorgt (bedragen zijn in duizenden euro).

Uit de tabel kunnen we opmaken dat Ongena de cijfers ongeveer juist had.

Voor een eerdere factcheck over De Lijn bezorgde Aidan Reinquin, de woordvoerder van Lydia Peeters, ons onderstaande informatie.

1) ‘Hierbij vindt u de evolutie van de werkingstoelage van De Lijn doorheen de jaren. U kunt de stijging in deze regeerperiode zien.’

2) ‘Hierbij vindt u de evolutie van de investeringsmiddelen in deze regeerperiode’:

Als we de werkingstoelagen en de investeringsmiddelen optellen, dan komen we uit bij bedragen die iets hoger liggen dan de bedragen die Tom Ongena en De Lijn-woordvoerder Marco Demerling noemden. 

Het klopt dus dat het budget van De Lijn tijdens de voorbije regeerperiode is toegenomen. Dat bevestigt ook ondervoorzitter van De Lijn Marc Descheemaecker (N-VA): ‘Het nominale budget voor De Lijn is gestegen, dat klopt. De dotatie van de Vlaamse regering, zowel voor de exploitatie als voor de investeringen, is de voorbije jaren toegenomen.’ 

Bijkomende opdrachten

Descheemaecker plaatst daarbij wel een belangrijke kanttekening: ‘De Vlaamse regering heeft in diezelfde periode bijkomende opdrachten opgelegd aan De Lijn, die de vervoersmaatschappij veel geld kosten maar die niet door bijkomende budgetten zijn gedekt. Minister Peeters is er niet in geslaagd om die extra middelen los te krijgen in de Vlaamse regering, waardoor De Lijn niet anders kan dan besparen op de reguliere werking.’

Descheemaecker geeft een aantal voorbeelden van extra opdrachten die De Lijn kreeg: ‘Herinner u de grote problemen met het leerlingenvervoer voor kinderen uit het buitengewoon onderwijs. De minister heeft bijkomende middelen voorzien om die crisis op te lossen. Het ging om tientallen miljoenen euro extra, maar dat geld is voor 100 procent terechtgekomen bij de externe maatschappijen die de opdrachten uitvoeren.’ 

Een ander voorbeeld is dat van de ongebruikte metrokokers in Antwerpen, die binnenkort in gebruik zullen worden genomen. ‘Het brengt bijkomende kosten met zich mee om die klaar te maken voor gebruik, terwijl daar niet voldoende extra budget tegenover staat’, verduidelijkt Descheemaecker.

En dan zijn er, volgens Descheemaecker, ook nog de investeringen in publiek-private samenwerkingen (PPS) die De Lijn in het verleden is aangegaan. ‘Dankzij die PPS-constructies heeft De Lijn investeringen kunnen doen waarvoor ze op dat moment de middelen niet had. Maar het bij privéspelers geleende geld moet worden terugbetaald, terwijl De Lijn daarvoor geen extra budget krijgt van de Vlaamse regering. En dus moeten die jaarlijkse terugbetalingen worden gefinancierd uit de exploitatiemiddelen.’

Hogere kosten

Descheemaecker wijst verder op het feit dat de tarieven van De Lijn niet zijn geïndexeerd, terwijl er toch sprake was van een inflatie van 16 procent: ‘Alle andere vervoersmaatschappijen in ons land hebben hun tarieven geïndexeerd. De Lijn mocht dat niet doen van minister Peeters. Terwijl de stijging van de kosten voor De Lijn niet volledig is gecompenseerd door de Vlaamse regering en De Lijn ondertussen wél is geconfronteerd met de indexatie van de lonen en de geïndexeerde facturen van haar onderaannemers.’

Ook de meerkost voor de vervanging van de dieselbussen door elektrische bussen compenseert de Vlaamse regering niet (volledig), zegt Descheemaecker: ‘De Lijn heeft een vloot van ongeveer duizend bussen. Die moeten tegen 2030 vervangen worden door elektrische voertuigen, maar elektrische bussen zijn 50 procent duurder, en ook dat is niet voorzien in het budget.’

Vraag naar 300 miljoen extra

Volgens emeritus hoogleraar mobiliteit Willy Miermans (UHasselt) heeft Descheemaecker gelijk wanneer hij zegt dat de dotaties voor De Lijn niet volstaan om aan alle nieuwe eisen en kostenstijgingen te voldoen. ‘Descheemackers conclusie stemt trouwens overeen met de vraag naar 300 miljoen extra van Ann Schoubs, de ceo van De Lijn’, liet hij via e-mail aan Knack weten.

In een interview dat op 13 januari 2024 verscheen in Het Belang van Limburg heeft ook de voorzitter van de raad van bestuur van De Lijn, Johan Sauwens, de stelling van Descheemaecker bevestigd: de extra taken en kosten die bij De Lijn terechtkomen gaan af van het exploitatiebudget, waardoor het werkingsbudget de facto gekrompen is.