Factcheck: ja, het basisonderzoek voor de coronavaccins is grotendeels met overheidsgeld betaald

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘Het onderzoek naar de basis van het vaccin gebeurde volledig in publieke handen met publieke middelen.’ Dat tweette Vlaams parlementslid Lise Vandecasteele (PVDA) onlangs. Er het klopt grotendeels.

‘Het is net dankzij een patent dat er überhaupt een vaccin is. Als we moeten wachten op een overheid om een vaccin te produceren, dan waren we wellicht een decennium in lockdown’, poneerde iemand onlangs op Twitter. Waarop Vlaams Parlementslid Lise Vandecasteele (PVDA) repliceerde: ‘Dat klopt dus echt niet. Het onderzoek naar de basis van het vaccin gebeurde volledig in publieke handen met publieke middelen.’

Wanneer we contact opnemen met Vandecasteele, verwijst ze naar verschillende bronnen, waaronder een uitgebreid dossier van De Correspondent. Daarin wordt helder uitgelegd hoe de verschillende vaccins gefinancierd werden, inclusief bronvermeldingen. Er wordt verwezen naar verschillende doorbraken die nodig waren om de vaccins te ontwikkelen, zoals de mRNA-technologie, die door onderzoekers als Sydney Brenner (University of Cambridge) en Katalin Karikó (University of Pennsylvania) werd ontdekt en verfijnd. Al dat onderzoek werd grotendeels met overheidsgeld gefinancierd. ‘Pas in 2010, toen het moeilijkste werk al achter de rug was, toonden enkele kleine biotechbedrijven interesse voor de nieuwe mRNA-technologie’, aldus het artikel.

Volgens Els Torreele, onderzoeker aan het Institute for Innovation and Public Purpose in Londen, is het woord ‘volledig’ uit bovenstaande tweet iets te absoluut. ‘Maar het klopt zeker grotendeels. Al sinds de jaren 1980 wordt in de biomedische wereld volgens een bepaald systeem gewerkt: aan universiteiten en andere kennisinstellingen – die grotendeels met publieke middelen worden betaald, al zijn er ook bedrijven die hen financieren – wordt basisonderzoek gevoerd en gepatenteerd, waardoor het verhandelbaar wordt. Op een bepaald moment worden die vergaarde kennis en technologie dan doorverkocht. Verder worden daar doorgaans geen voorwaarden aan verbonden. Op die manier wordt het voor bedrijven aantrekkelijker om te investeren in wetenschappelijk onderzoek, omdat een groot deel van het risico “geabsorbeerd” wordt door de overheid. Bij de coronavaccins is de situatie zelfs nog flagranter, want ook voor het bijkomende onderzoek, de ontwikkeling en de testfases van de vaccins, hebben de betrokken bedrijven massale overheidssteun gekregen. Zo kreeg BioNTech, dat samen met Pfizer een vaccin ontwikkelde, 375 miljoen euro van de Duitse overheid en Moderna kreeg bijna 1 miljard dollar steun van de Amerikaanse overheid. Hoeveel de bedrijven zelf nog investeren, weten we helaas niet, omdat ze meestal niet zo transparant zijn over hun uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling.’

Paul Van Dun, algemeen directeur bij KU Leuven Research & Development, beaamt dat veel basistechnologieën wereldwijd gefinancierd worden met subsidies. ‘Bepaalde zaken worden aan universiteiten ontwikkeld, andere in bedrijven. Maar ook die laatste krijgen daar geregeld subsidies voor, van nationale overheden of de Europese Commissie bijvoorbeeld. Maar je kunt het niet veralgemenen: er wordt heel vaak volgens het “triple helix”-model gewerkt, met middelen en inzet van overheden, kennisinstellingen én bedrijven. Er zijn in het algemeen – en dus ook in de wereld van vaccins – erg weinig wetenschappelijke doorbraken waarvan je tot op de euro kunt zeggen wie ervoor betaalde. Kennis bouwt bijna altijd voort op eerdere kennis, en er wordt steeds meer multidisciplinair gewerkt.’

Knack maakt onderdeel uit van Roularta Media Group.