Factcheck: ja, Frankrijk nam abortus als eerste land ter wereld expliciet in de grondwet op

In Frankrijk werd op 4 maart het recht op abortus in de grondwet verankerd. Verschillende nieuwssites melden dat Frankrijk daarmee het eerste land ter wereld is. Sommige socialemediagebruikers stellen dat Zuid-Afrika en Joegoslavië dat al eerder deden. Dat klopt niet helemaal. Frankrijk is het eerste land dat het recht op abortus expliciet in de grondwet vermeldt. De grondwetten van Zuid-Afrika en Joegoslavië bevatten wel artikelen die als een juridische basis voor het recht op abortus kunnen worden geïnterpreteerd.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 4 maart 2023 keurde het Franse parlement een wetaanpassing goed die het recht op abortus verankert. Verschillende binnenlandse (hier en hier) en buitenlandse media (hier en hier) benoemden Frankrijk bijgevolg als het eerste land ter wereld dat het recht op abortus in de grondwet opneemt.

Volgens sommige socialemediagebruikers klopt dat niet. ‘Jullie hadden dit beter moeten factchecken. Want Zuid-Afrika had het recht op abortus reeds in zijn grondwet sinds 1996’, reageert iemand op een tweet van CNN. ‘Ik heb het net gefactcheckt’, zegt iemand anders op X. ‘Zuid-Afrika was het eerste land dat van abortus een constitutioneel recht maakte.’

Volgens een ander account op X zou niet Frankrijk of Zuid-Afrika, maar Joegoslavië het eerste land ter wereld zijn geweest dat het recht op abortus verankerde in zijn grondwet.

Was Frankrijk nu het eerste land dat abortus in de grondwet verankerde? Of was dat Zuid-Afrika of Joegoslavië?

Wat is er veranderd in de Franse grondwet?

Volgens de Franse krant Le Monde gaat het om een aanpassing van Artikel 34 van de grondwet. Artikel 34 van de Franse grondwet omvat bijvoorbeeld een aantal fundamentele burgerrechten en de rol van de staat, maar ook hoe er met straffen en taksen wordt omgegaan. Het artikel benadrukt bijvoorbeeld ‘de vrijheid, het pluralisme en de onafhankelijkheid van de media’. Het gaat met name over de relatie tussen de staat en zijn burgers.

De uiteindelijke toevoeging aan de grondwet is volgens Le Monde: ‘De vrijheid garandeert de vrouw zich te knnen beroepen op een vrijwillige onderbrekeing van de zwangerschap.’ Er wordt in de wet dus letterlijk verwezen naar het afbreken van een zwangerschap wat neerkomt op het uitvoeren van een abortus.

Wie was er eerst?

De eerste versie van de Zuid-Afrikaanse grondwet die na de ontbinding van de Apartheid in gebruik genomen werd, werd gestemd in 1993. Maar de eerste Zuid-Afrikaanse grondwet die reproductieve rechten zou bevatten, was die van 1996. Ook daarin wordt het afbreken van de zwangerschap niet expliciet vermeld. Sectie 12(2) gaat bijvoorbeeld op het recht van lichamelijke en psychologische integriteit (p. 5) en het recht om beslissingen te maken over voortplanting. Dat wordt door sommigen geïnterpreteerd als een constitutionele opening voor wetten die abortus legaliseren.

De grondwet van Joegoslavië was van kracht vanaf 1974 tot de ontbinding van de Socialistische Federale Republiek Joegoslavië in 1992. Onder artikel 191 op pagina 183 van die grondwet vinden we inderdaad een soortgelijk artikel terug. ‘Het is een mensenrecht om vrij te beslissen over gezinsplanning. Dit recht mag alleen beperkt worden voor gezondheidsredenen’, lezen we daar.

Abortus wordt dus niet expliciet vermeld in de grondwet van Joegoslavië, al wordt er wel op gealludeerd. Tussen 1977 en 1979 werden in alle Joegoslavische deelrepublieken wetten gestemd over waar en wanneer het voor vrouwen mogelijk is om hun zwangerschap onnatuurlijk te beëindigen. Artikel 191 betekende in de realiteit dus wel een constitutionele opening voor dat type wetten.

In het geval van de Joegoslavische deelrepubliek Slovenië waren er al sinds 1952 gelijksoortige wetten die abortus legaliseerden. In 1977 paste het land zijn wet aan. Na de ontbinding van Joegoslavië nam Slovenië de impliciete vermelding van abortus in zijn eigen grondwet over. ‘Iedereen is vrij om te beslissen om al dan niet een kind te baren’, lezen we daar in artikel 55.

Eerste expliciete vermelding

Fien De Meyer, doctoraal onderzoeker naar internationale en nationale abortuswetgeving aan de Universiteit Antwerpen, bevestigt dat: ‘Wat Frankrijk doet met de expliciete vermelding van het recht op abortus in de grondwet, is een unicum, maar er zijn andere landen die er wel al impliciet naar verwijzen. In die landen is het aan de rechter om de grondwet te interpreteren.’

De Meyer vertelt dat Frankrijk dan wel het eerste land is dat het recht op abortus in de grondwet vermeldt, maar niet het begrip abortus: ‘Landen zoals Kenia willen benadrukken dat er beperkingen op abortus zijn. Het gaat in die gevallen dus om een vermelding in de negatieve zin.’

De Meyer wijst ook op de grondwetten van enkele staten in de Verenigde Staten: ‘Als reactie op de verwerping van het grondwettelijk recht op het federaal niveau hebben staten zoals Californië en Michigan een expliciet recht op abortus opgenomen in hun statelijke grondwet.’ Het gaat dan weliswaar om deelstaten, niet om landen.