Factcheck: ja, foto toont Servische minister naast gendarme met Russische “Z” op de helm

Een virale foto zou de minister van Binnenlandse Zaken van Servië tonen naast iemand met een helm waarop het Z-teken van de Russische troepen staat. Dat klopt. De helmdrager blijkt een Servische gendarme. Het gaat om een echte foto genomen op 2 juli vlak bij de Servisch-Hongaarse grens.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 3 juli plaatst iemand een foto op Twitter met als bijschrift ‘Servische minister van Binnenlandse Zaken met troepen. Check de helm’ (hier gearchiveerd). Op de helm van iemand in militaire uitrusting zien we een “Z”, het symbool dat Russische troepen in Oekraïne gebruiken. De foto wordt meer dan 2000 keer gedeeld. 

Servië grenst aan Hongarije en zo aan de Europese Unie. De aanwezigheid van een Russische militair aan een buitengrens van de EU buiten Oekraïne zou opvallend zijn. Servië is naast Wit-Rusland het enige Europese land dat geen sancties invoerde tegen Rusland. Bij een recente bevraging van Servische jongeren bleek dat 55% van hen vindt dat Servië de Russische inval in Oekraïne niet moet veroordelen. 

De foto op Twitter circuleert ook op Facebook, Telegram, TikTok en Reddit. Op Twitter (links) beweren sommigen dat de foto bewerkt is. Op Reddit (rechts) beweren mensen dat ‘de Servische minister van Binnenlandse Zaken de “Z”-helm draagt’ en dus niet iemand naast hem.

Uit beeldanalyse blijkt geen indicatie dat de Z op de helm digitaal werd toegevoegd. We zien dus echt iemand met het Z-insigne in militair uniform. Of het hier gaat om een Russische militair en wat de context van de foto is, is onduidelijk op sociale media. 

De oudste versie die we online vinden is van slechte kwaliteit en werd een dag eerder opgeladen op Twitter. De originele foto (zonder rode cirkel) vonden we niet terug en werd mogelijk verwijderd. Volgens het bijschrift op Twitter zien we de Servische minister van Binnenlandse Zaken Aleksandar Vulin naast een Servische soldaat.

Wanneer we een foto van minister Vulin (links) vergelijken met de virale foto (rechts), dan blijkt de huidige Servische minister van Binnenlandse Zaken inderdaad op de foto te staan. Vulin is dus niet de man met de helm, maar staat ernaast.

Maar wat is de context van de virale foto? En wie is de man met het Z-insigne? Knack onderzocht de foto samen met de Servische factcheckers van Istinomer. 

We laden de afbeelding op in Google. Zo komen we uit bij een artikel op een Sloveense blog (rood kader). Volgens dat artikel zou de foto genomen zijn ‘aan de grens tussen Servië en Hongarije bij Subotica’. Na een schietincident zou Aleksandar Vulin op 2 juli samen met politieagenten ter plaatse zijn gekomen.

Een Sloveense blog is niet per se een betrouwbare bron voor nieuws uit Servië, dus zoeken we lokale berichtgeving. 

De officiële versie van het schietincident, die door het Servische ministerie van Binnenlandse Zaken werd bekendgemaakt en door verschillende media in Servië werd gerapporteerd, luidt dat er op 2 juli vroeg in de ochtend een gewapend conflict plaatsvond tussen twee groepen migranten. Onderzoeksjournalisten beweren echter dat het gaat om een clash tussen twee smokkelbendes uit Afghanistan en Pakistan. Die bendes zouden, volgens getuigenissen, een hand boven het hoofd worden gehouden door Servische politie. Migranten zijn het slachtoffer van dit conflict. Er vielen één dode en zeven gewonden. 

Op de site van het lokale nieuwsmedium subotica.com vinden we een artikel van 2 juli met als titel ‘Vurige confrontatie tussen migranten in het bos bij Makova, verschillende gewonden en doden, politiediensten kwamen tussenbeide’. Het artikel bevat niet de virale foto, maar wel verschillende andere foto’s en een videoverslag.

In die video zien we een colonne van 14 voertuigen met zwaailichten passeren. De video werd opgenomen ten noorden van Subotica op een kruispunt vlak bij een bos waar de Servisch-Hongaarse grens doorheen loopt. Dat kunnen we achterhalen door Google Streetview (links) te vergelijken met de video (rechts).

De eerste vier auto’s van de colonne zijn Toyota Landcruisers (boven). De auto in de virale foto (onder) lijkt hiermee overeen te komen: de achteruitkijkspiegel (gele kaders), een stuk van de bumper (groene kaders) en een koplamp (rode kaders) komen overeen.

In een andere nieuwsreportage van lokale zender Pannon RTV zien we mensen uit een van de Toyota’s stappen.

We herkennen in die video (rechts) minister Vulin (gele kaders) en de man met schoudertas naast hem (rode kaders) uit de virale foto (links). Er is net een beeldovergang wanneer nog twee mensen uit die auto stappen. Mogelijk gaat het om de twee andere mensen op de foto, maar die zijn dus niet in beeld.

De man met de schoudertas blijkt de lokale politiechef van Subotica, Borivoj Mucalj, te zijn. 

De auto is iets verderop gestopt in de Anne Frankstraat. Dat weten we door visuele elementen te vergelijken met Google Streetview. Die straat gaat over in een bospad. 

Al deze elementen wijzen erop dat de virale foto werd genomen in het bos vlak bij de Servisch-Hongaarse grens ten noorden van Subotica op 2 juli. We zien een lokale politiechef en minister Vulin. Maar hoe valt het Z-insigne te verklaren?

Wie is de man met de helm?

Hoewel de man in militair uniform een Z-insigne heeft, is hij geen Russische militair. Dat weten we omdat het uniform van de man op de virale foto (links) overeenkomt met dat van de Servische gendarmen, zoals we die vinden op het officiële Instagramaccount van het Servische ministerie van Binnenlandse Zaken (rechts).

Op een Instagramaccount over deze speciale eenheid van de Servische politie vinden we een foto van iemand die sterk lijkt op de man in de virale foto. In elk geval komen zijn communicatieapparatuur (rode kaders), de tube van zijn camelbag (gele kaders) en zijn handschoenen (groene kaders) overeen. We kunnen concluderen dat we zeker een lid van de Servische gendarmen zien.

Wanneer we letten op zijn helm (links) valt op dat die bezet is met een Servische vlag en er is geen Z-insigne zichtbaar op die foto. Dit type helm is echter bezet met velcro (rechtsboven), waarop makkelijk een ander insigne valt te bevestigen. Een Z-insigne ‘met opgenaaide klittenband’ is te koop in een online winkel van het Servische kledingmerk Horus, dat onder andere uniformen voor Servische militairen vervaardigt. Het insigne op hun website (rechtsonder) komt overeen met wat we zien op de helm in de virale foto.