Factcheck: ja, er wordt elke dag een voetbalveld aan bos gekapt in Vlaanderen

Volgens Groen wordt in Vlaanderen dagelijks een heel voetbalveld aan bos gekapt. Dat klopt. Maar het is niet het hele verhaal. Wie bos kapt, is bijna altijd verplicht om elders evenveel nieuwe bossen aan te planten ter compensatie. Dat vertelt Groen er niet bij. Al klopt het ook wel dat die nieuwe bossen ecologisch minder waardevol zijn dan oude bossen. Een en ander blijkt uit onderzoek in het kader van de Factcheckmarathon van de Lage Landen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een opvallend campagnebeeld bij Groen: covoorzitter Jeremie Vaneeckhout, geflankeerd door Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege, poseert met een bijl en mept daarna een kopie van de Mona Lisa kapot. Het is geen verwijzing naar de ‘klimaatklevers’ die protesteerden met acties bij bekende schilderijen, maar een actie voor het behoud van oud en waardevol bos in Vlaanderen.

In een persbericht bij de actie kondigt Groen aan dat het pleit voor een ‘onmiddellijk kapverbod op waardevol bos’. Schauvliege voegt daaraan toe dat elke dag ‘ongeveer een voetbalveld aan bos, waarvan een groot deel oud en waardevol bos’ vernield wordt in Vlaanderen. De partij vermeldt ook een totaal van ‘meer dan 5000 kapvergunningen’ de voorbije vijf jaar.

Partijvoorzitter Jeremie Vaneeckhout schreef vorige week ook nog op Facebook dat er elke dag een voetbalveld aan bos gekapt wordt in Vlaanderen.

Ontbossingsvergunningen

Groen maakt de bewering wel vaker, maar niet altijd in exact dezelfde bewoording. Soms gaat het over ‘kappen’, soms over ‘verdwijnen’ of ‘vernielen’, en soms over ontbossing. Die termen betekenen niet helemaal hetzelfde. En dat is verwarrend, zegt professor bosecologie en bosbeheer Bart Muys (KU Leuven). Bos kan volgens hem bijvoorbeeld gekapt worden in het kader van duurzaam natuurbeheer. Bos dat gekapt wordt met een ontbossingsvergunning moet dan weer gecompenseerd worden.

Er bestaan ook types ontbossing die niet gecompenseerd moeten worden, zoals het rooien van jong bos in landbouwgebied of het kappen van bomen in het kader van natuurherstel, bijvoorbeeld als gevolg van een natuurbeheerplan.

Ook Dries Moerloose, projectmedewerker bij bosbeheerorganisatie De Bosgroepen, maakt de kanttekening dat niet alle kapwerken noodzakelijk als iets negatiefs moeten worden gezien. ‘Als bijvoorbeeld een bos op een niet-toegankelijk industrieterrein gekapt wordt, en die kap gecompenseerd wordt op een toegankelijke locatie, dan kan dat op langere termijn net een meerwaarde zijn. Het kan een industriecluster versterken, en de samenleving heeft meer baat bij het nieuwe bos.’

Voetbalveld

We vragen Groen waar het zijn cijfers vandaan haalt, en hoe ze hun totaal hebben berekend. De partij zegt zich te baseren op cijfers van het aantal ontbossingsvergunningen. Die cijfers hebben ze verkregen via schriftelijke parlementaire vragen van Vlaams Parlementslid Mieke Schauvliege. Van 2018 tot 2022 is er voor 1208,3 hectare bos een ontbossingsvergunning uitgedeeld. Dat is 0,66 hectare bos per dag, een oppervlakte die inderdaad overeenkomt met die van een voetbalveld.

Het werkelijke cijfer ligt waarschijnlijk iets hoger, want het gaat hier alleen om vergunde ontbossing. Er gebeurt ook illegale kap. Volgens cijfers uit een parlementaire vraag werd in 2022 illegale kap van ongeveer 70 hectare bos vastgesteld.

De claim dat ‘elke dag een voetbalveld aan Vlaams bos verdwijnt’ lezen we ook in een recent rapport van de natuurorganisaties Greenpeace en BOS+ uit juni 2023. Op basis van cijfers van het Agentschap Natuur en Bos over ontbossingsvergunningen besloot het rapport dat er sinds 2001 al meer dan 5000 hectare bos is gekapt in Vlaanderen. Dat komt ook ongeveer neer op een voetbalveld per dag.

Omdat de cijfers uit dat rapport ruim twintig jaar overspannen, en tot hetzelfde gemiddelde komen, gaat het dus niet om een trend van deze regeerperiode alleen.

Compensatie

De hectares die ontbost worden met vergunning moeten volgens het bosdecreet wel gecompenseerd worden, legt professor Muys uit: ‘Het gaat om vergunde ontbossing. Volgens de wet moet de ontbosser dan zelf een plek vinden om het gekapte bos volledig te compenseren. Ofwel moet de ontbosser geld storten in een fonds van de Vlaamse overheid, zodat die de compensatie kan uitvoeren.’

Op Bosteller.be, een website van de Vlaamse overheid, valt te zien hoeveel hectare bos al gecompenseerd is sinds 1 oktober 2019. Op het moment van publicatie van deze factcheck staat de teller op 662 hectare compensatiebos. Dat is al minder dan de 725,9 hectare bos die voor ontbossing vergund zijn in 2020, 2021 en 2022. Maar niet elk bos dat vandaag in Vlaanderen wordt geplant, is compensatiebos.

Aan het begin van de huidige regeerperiode beloofde minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) om 4000 hectare nieuw bos aan te planten. Dat is bos dat los van compensatie wordt aangeplant. Bij Bosteller.be staat te lezen dat er op dit moment, net voor het einde van Demirs mandaat, 1914 hectare nieuw bos is aangeplant in Vlaanderen. Dat is nog ver onder de beoogde 4000 hectare. Cijfers die we opvroegen bij het Agentschap Natuur en Bos tonen wel dat er een stijgende lijn zit in het aantal hectare nieuw bos per jaar.

Daardoor is de bosbalans in Vlaanderen wel voor het eerst in lange tijd positief: er komt weer bos bij. Professor Muys maakt daar wel de kanttekening bij dat het ervan afhangt over welke periode je kijkt. ‘Over de laatste drie jaar is de bosbalans positief. Maar als we naar de laatste 20 jaar kijken, is de bosbalans in Vlaanderen negatief.’ Muys baseert zich daarvoor op internationale satellietdata die bij de KU Leuven op Vlaanderen werden toegespitst.

Oud en nieuw bos

Vergunde ontbossing moet dus verplicht elders worden gecompenseerd. Experts plaatsen daarbij wel een belangrijke kanttekening: het nieuwe bos is niet altijd evenveel waard als wat verdwenen is. Oude bossen zijn vanuit ecologisch oogpunt waardevoller dan nieuw aangeplante bossen. ‘In oude bossen komen vaak andere soorten planten, zwammen en insecten voor die je niet in andere bossen vindt’, vertelt Muys. ‘Qua biodiversiteit zijn oude bossen echt patrimonium. Die zijn onvervangbaar.’

Als we over oud bos spreken in Vlaanderen, dan gaat het overigens niet noodzakelijk over bossen met oude bomen. Het gaat over grond waarvan we weten dat hij al lange tijd continu bebost is, zoals het Zoniënwoud. Daarvoor baseren ecologen zich bijvoorbeeld op de Ferrariskaarten, topografische kaarten van de Nederlanden uit de jaren 1770.

Projectmedewerker Dries Moerloose van de Bosgroepen bevestigt dat er wel degelijk een verschil is tussen oud en nieuw bos qua ecologische waarde. ‘Een oud bos kan niet alleen meer CO2 opnemen dan een nieuw bos, het biedt ook meer bescherming aan fauna en flora. Een oud bos in goede staat, dat goed onderhouden is, is waardevoller dan een nieuw bos.’

Reactie Groen

In een reactie op onze factcheck blijft Groen zijn actie verdedigen: ‘Vlaanderen is een van de meest bosarme regio’s van Europa. Dat maakt elk bos in Vlaanderen extra waardevol. Zeker in tijden van klimaatcrisis, want bomen bieden de beste bescherming tegen hitte, droogte en overstromingen. En toch blijft de kettingzaag draaien. We moeten onze bestaande bossen beschermen én extra bos bij planten, want nieuwe jonge boompjes vervangen niet zomaar de ecologische waarde van een oud bos. Die nieuwe boompjes zijn dus ook geen volwaardige compensatie voor dat voetbalveld bos dat per dag verdwijnt. Stoppen met kappen is de beste oplossing.’

Conclusie

• Volgens de partij Groen wordt er elke dag in Vlaanderen een voetbalveld aan bos gekapt.
• Die bewering klopt, maar Groen baseert zich louter op cijfers voor ontbossingsvergunningen. Die ontbossing moet volgens het bosdecreet verplicht worden gecompenseerd.
• Op Bosteller.be, een website van de Vlaamse overheid, valt te zien hoeveel hectare bos al gecompenseerd is sinds 1 oktober 2019. Op dit moment staat de teller op 662 hectare compensatiebos.
• Dat is minder dan de 725,9 hectare bos die voor ontbossing vergund zijn in 2020, 2021 en 2022.
• Wat daarnaast ook klopt, is dat een nieuw bos niet even waardevol is als een oud bos. Een oud bos biedt meer bescherming aan fauna en flora en kan meer CO2 opnemen.
• We beoordelen de claim als ‘eerder waar’: de cijfers worden voldoende gestaafd, maar Groen geeft niet de nodige context om ze juist te begrijpen.

Nele Baeyens, Rien Emmery, Daan Nicolay

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen met als partners Knack, VRT NWS, RTBF, Factcheck Vlaanderen, Pointer-NCRV, Het Algemeen Dagblad, en deCheckers.