Factcheck: ja, de meeste natuurbranden zijn aangestoken, maar dat is geen tegenbewijs voor de invloed van klimaatverandering

Verschillende socialemediagebruikers trekken de link tussen natuurbranden en klimaatverandering in twijfel. Volgens hen worden de meeste natuurbranden door de mens aangestoken en kan het klimaat er dus geen effect op hebben. Dat klopt slechts gedeeltelijk. In de EU heeft 96 procent van de natuurbranden een menselijke oorsprong, maar brandgevaarlijke situaties en dus het risico op natuurbranden nemen zowel in Europa als daarbuiten toe.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Grote delen van de wereld worden ook deze zomer geteisterd door natuurbranden. Zo zijn er momenteel fikse bosbranden aan de gang in Zuid-Frankrijk en op het Portugese eiland Madeira. Ook Canada en Brazilië krijgen het zwaar te verduren. In de Braziliaanse deelstaat São Paulo werd zelfs de noodtoestand uitgeroepen. Ook in Griekenland woeden heel wat bosbranden.

Een aantal socialemediagebruikers hekelen hoe deze natuurbranden in het nieuws komen. ‘De bosbranden in Griekenland en elders worden niet aangestoken door “het klimaat”, maar door mensen’, schrijft iemand bijvoorbeeld op X. ‘Klimaatverandering heeft niets met bosbranden te maken, 85 procent is aangestoken. Klimaatverandering is trouwens van alle tijden en kunnen we enkel ondergaan’, schrijft een ander X-account in een reactie op een ander bericht. ‘Aangestoken bosbranden hebben niets met klimaat te maken’, schrijft nog een ander account op X.

De link tussen natuurbranden en klimaatverandering wordt al langer ter discussie gesteld. Vorige zomer circuleerde daar heel wat desinformatie over op sociale media. Zo dachten mensen over de natuurbranden op Hawaï dat die zich onnatuurlijk hadden verspreid omdat er ellipsvormige branden zichtbaar waren. Ook ging het bericht rond dat de natuurbranden in Griekenland zouden zijn aangestoken door klimaatactivisten of om er windmolens te kunnen bouwen.

Maar heeft klimaatverandering nu wel of geen invloed op natuurbranden? En worden natuurbranden vaker aangestoken dan dat ze op natuurlijke wijze ontstaan?

Heeft klimaatverandering een effect op natuurbranden?

Dat het klimaat verandert, staat buiten kijf. Wereldwijd waren de laatste 12 maanden voor juni 2024 gemiddeld 1,63 graden Celsius warmer dan in pre-industriële tijden. Dat lezen we bij VRT NWS. In Vlaanderen is het zelfs al 2,6 graden Celsius warmer dan toen.

Voor natuurbranden zijn de veranderingen complexer. Volgens een factcheck van vorig jaar van Knack nam de oppervlakte die in Europa door natuurbranden verwoest werd bijvoorbeeld af. Al zou er in de EU dit jaar al 40 procent meer zijn vernietigd dan gemiddeld, lezen we bij VRT NWS. Een andere factcheck van Knack ontdekte dan weer dat in de VS bosbranden net verwoestender zijn geworden. Zaken als natuurbeheer, verharding van de omgeving en preventie spelen een grote rol.

Volgens de meeste socialemediagebruikers toont de veelal menselijke oorzaak van natuurbranden aan dat er geen link is tussen klimaatverandering en natuurbranden. In een natuurbrandenrapport van de Europese Commissie uit 2021 lezen we dat maar liefst 96 procent van de natuurbranden in de EU een menselijke oorsprong kent (pagina 4). Het rapport wijst bijgevolg op het belang van preventieve acties. Belangrijk om te onthouden is wel dat een menselijke oorsprong zowel op een bewuste als een onbewuste actie kan slaan.

Maar dat natuurbrandenrapport van de Europese Commissie stelt duidelijk dat brandgevaarlijke omstandigheden in Europa net zijn toegenomen. ‘Klimaatverandering zorgt ervoor dat grotere gebieden risico lopen en het bosbrandseizoen langer duurt’, stelt het rapport (pagina 4). Het ziet de bosbranden die nu overal in Europa voorkomen als een duidelijk bewijs van de effecten van klimaatverandering.

Ook buiten Europa neemt het risico op natuurbranden toe. ‘Zowat overal ter wereld is de frequentie van brandgevoelig weer toegenomen’, vertelde dr. Sander Veraverbeke vorig jaar aan Knack. ‘Er is een wereldwijde toename bezig in gebieden zoals boreale bossen’, stelde hij. Dat zijn bossen met vooral naaldbomen die aangepast zijn aan een kouder klimaat. Een artikel uit 2021 in Science Advances bevestigt die toename van branden in boreale bossen.

Hoewel natuurbranden dus meestal een menselijke oorsprong hebben, kunnen ze door het veranderende klimaat vaker, op meer plaatsen en sneller optreden. Door de klimaatverandering neemt het risico op grote natuurbranden dus toe.