Factcheck: ja, de druk op de spoeddiensten is fors hoger dan voor de coronacrisis

In een interview met Humo zegt een Antwerpse spoedarts dat de druk op de spoeddiensten sinds corona met 20 procent is toegenomen. Dat klopt grofweg: in vergelijking met 2019 noteren de ziekenhuizen waarover wij cijfers hebben een stijging van het aantal spoedpatiënten die oploopt tot 23 procent.  

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op 10 januari verschijnt in Humo een artikel (achter de betaalmuur) over de voorbije oudejaarsnacht op de spoedafdelingen van ziekenhuizen. In dat artikel zegt spoedarts bij ZNA Stuivenberg Kevin Vereecken het volgende: ‘In elk land is de druk op de spoeddiensten sinds corona met 20 procent toegenomen. In België komt dat extra hard aan omdat we al geen marge hadden.’

In deze factcheck onderzoeken we of dit cijfer klopt voor België. We bellen Vereecken op en vragen wat hij precies bedoelde met die 20 procent. ‘We zien een stijging van het aantal patiënten op spoed ten opzichte van de periode voor corona, 2019 dus’, legt hij uit. ‘Tijdens de coronacrisis zijn er periodes geweest waarin we net minder spoedpatiënten zagen. Ik vergelijk dus 2019 met vandaag. Misschien is 20 procent een veralgemening, maar wij zien op onze spoedafdeling zeker 13 procent meer patiënten dan in 2019.’  

Hoe dat komt? ‘Er spelen meerdere factoren, maar de belangrijkste is het huisartsentekort’, zegt Vereecken. ‘Steeds meer mensen geraken niet aan een afspraak bij hun huisarts, of ze vinden zelfs geen huisdokter meer. En dan komen ze naar de spoed voor een ziektebriefje voor het werk, of omdat hun bloeddrukmedicatie op is. Wat ook meespeelt, is de toename van het risicogedrag na corona. Tenslotte zijn er ook mensen die liever naar de spoed komen omdat ze bij ons niet op het moment zelf moeten betalen, of omdat ze niet beseffen welke kosten dat meebrengt omdat het OCMW hun facturen betaalt. Door al die factoren samen staat het water de spoedafdelingen aan de lippen. Je mag niet vergeten dat er een grote uitstroom uit de zorgberoepen is geweest de voorbije tijd. We hebben dus meer patiënten voor minder capaciteit. Het systeem botst tegen zijn limieten aan.’ 

Zien de ziekenhuizen een stijging van het aantal patiënten op de spoedafdelingen?

We vroegen cijfers op bij de FOD Volksgezondheid, maar daar liet een woordvoerster weten dat zij niet beschikken over de bezettingscijfers van de spoeddiensten in ziekenhuizen. 

We namen ook contact op met Zorgnet-Icuro, de koepelorganisatie van de Vlaamse algemene ziekenhuizen. Adviseur communicatie Lieve Dhaene bevestigt dat het aantal spoedpatiënten toeneemt. ‘Harde cijfers kunnen wij daarover niet geven, maar een stijging van 20 procent lijkt mij niet uit de lucht gegrepen, afgaand op wat ons ter ore komt. Het thema stond onlangs trouwens nog op de agenda van onze maandelijkse vergadering met de Vlaamse ziekenhuisdirecties.’ 

UZ Gent

Omdat er geen Vlaamse cijfers zijn, vragen we cijfers op bij een aantal individuele ziekenhuizen, zowel universitaire als regionale, verspreid over Vlaanderen.  

UZ Gent zag het aantal patiënten op de spoed toenemen. Persverantwoordelijke Karlien Wouters stuurde ons onderstaande tabel.

‘Als je 2019 als referentiejaar neemt, dan zie je een beperkte daling van het aantal patiënten in ‘covidjaar’ 2020. 2021 was echter globaal genomen een zeer druk jaar, maar de toename in het aantal patiënten werd pas sterk duidelijk in de tweede jaarhelft, met een toename van 14,8 procent ten opzichte van 2019,’ laat Wouters via e-mail weten. ‘De stijgende trend uit de tweede helft van 2021 heeft zich massaal verdergezet in 2022. We komen uit op een gemiddelde van 120 patiënten per dag in 2022 tegenover 97 in 2019, goed voor een stijging van 23,3 procent in vergelijking met 2019.’

‘Het gaat hier enkel over patiënten die worden ingeschreven op spoed’, benadrukt Wouters nog. ‘Patiënten die door het spoedteam worden opgehaald en wel langs spoed passeren maar omwille van hoogdringendheid snel doorstromen naar Intensieve Zorgen of het operatiekwartier zitten niet in deze cijfers. Ook ‘passages’ via spoed, zoals bevallingen, zitten hier niet in.’

UZA

Ook het UZA tekende een stijging op. ‘Bij ons gaat het om een toename van 4 procent voor het hele jaar 2022, in vergelijking met 2019’, schrijft woordvoerster Evita Bonné in een e-mail. ‘Als we echter december 2022 met december 2019 vergelijken, dan zien we een toename van 10 procent. Volgens onze schattingen zal de activiteit van spoed in ons ziekenhuis elk jaar stijgen met 8 procent.’ 

Aan de telefoon maakt professor Koen Monsieurs, diensthoofd spoedgevallen aan UZA, een kanttekening bij de cijfers voor het UZA: ‘Wij zijn een universitair ziekenhuis, waardoor onze spoedgevallendienst een specifiek profiel heeft. Zo focussen wij minder op eerstelijns spoedeisende hulp, maar meer op complexe pathologie en acuut zieke kinderen. Het profiel van de spoed van UZA wijkt daarom misschien wat te sterk af om de stelling te checken. Tussen 2017 en 2022 is het aantal patiënten op onze spoeddienst met 25 procent toegenomen. Die stijging wordt vooral verklaard door een toename van patiënten die niet worden opgenomen. De maximale capaciteit van ziekenhuizen om patiënten op te nemen is immers bereikt. Dat de meeste spoeddiensten  een patiëntentoename optekenen is wel zeker, en het is een understatement als ik zeg dat ik de bezorgdheid van dokter Vereecken deel over het feit dat die toename samenvalt met een grote uitstroom van zorgpersoneel.’ 

UZ Leuven

Op 20 januari verspreidde Belga een persbericht dat werd overgenomen door Het Nieuwsblad. Daarin stond dat de spoeddiensten van een aantal ziekenhuizen in Vlaams-Brabant de laatste jaren stelselmatig meer patiënten over de vloer krijgen. UZ Leuven registreerde 72.000 patiëntenbezoeken in 2022 op de spoeddienst, terwijl het in 2017 nog om ruim 60.000 bezoeken ging. Een stijging van 20 procent dus op vijf jaar tijd.

Opvallend daarbij was wel dat het aantal patiënten dat na een bezoek aan de spoed in het ziekenhuis opgenomen werd, daalde. In het persbericht werd hoofd van de spoeddienst van UZ Leuven Sandra Verelst geciteerd: ‘De laatste maanden zien we dat meer patiënten niet worden opgenomen. Dat heeft vermoedelijk verschillende oorzaken. Het kan er bijvoorbeeld op wijzen dat de huisartsen stevig onder druk staan,’ vertelde ze daar onder meer over.

Eerstelijn overbevraagd

In AZ Sint-Maria in Halle noteerde men, volgens hetzelfde Belga-bericht, een stijging van bijna 28 procent van het aantal bezoeken tijdens de laatste vijf jaar. Het gaat van net geen 28.000 in 2017 naar 35.700 in 2022. Het ziekenhuis wijst, volgens het Belga-bericht, twee oorzaken aan: er is enerzijds een grote instroom aan patiënten vanuit Wallonië, omdat de dienstverlening in het ziekenhuis van Tubeke is afgebouwd. ‘Maar ook de eerstelijnszorg is soms overbevraagd’, zegt het ziekenhuis. ‘Daardoor komen mensen sneller naar onze spoedgevallendienst.’

In AZ Diest zag men het aantal patiëntenbezoeken op de spoed stijgen van 18.000 in 2017 tot ruim 20.000 in 2022. Dat is een stijging van ongeveer 11 procent. 

In augustus 2022 bracht VRT NWS, na een rondvraag bij 20 ziekenhuizen, een artikel met als titel ‘Ziekenhuizen zien op spoed méér patiënten dan voor de coronacrisis: “We kreunen onder de werklast”.’ VRT NWS vergeleek het aantal patiënten op de spoeddiensten in de eerste helft van 2022 met het aantal tijdens de eerste helft van 2019. De gecontacteerde ziekenhuizen waren gelijkmatig gespreid over de vijf Vlaamse provincies, en de selectie bestond uit zowel grotere als kleinere ziekenhuizen. In twee op de drie bevraagde ziekenhuizen waren de aanmeldingen op spoed met 10 procent of meer gestegen. De stijging liep voor sommige ziekenhuizen op tot meer dan 20 procent. Ook in dit artikel wordt het tekort aan huisartsen genoemd als een van de oorzaken voor de toename.