Factcheck: is ultrabewerkte voeding verantwoordelijk voor een vijfde van de overlijdens?

Een dieet van ultrabewerkte voeding is verantwoordelijk voor 22 procent van alle sterfgevallen, zegt huisarts Staf Henderickx, auteur van het boek Dat slik ik niet meer. Dat exacte percentage vinden we niet terug in de bronnen die Henderickx aanbrengt, maar heel wat studies wijzen er wel op dat ultrabewerkte voeding een grote impact heeft op de gezondheid en het risico op overlijden gevoelig verhoogt.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Bij de Checkers, een Belgische vzw die de verspreiding van nepnieuws wil tegengaan en waarvan Knack een partner is, liep een vraag binnen over een Instagrampost van De Wereld Morgen.

‘Ultrabewerkte voeding verantwoordelijk voor 22 procent van alle sterfgevallen, méér dan door tabak’, kopt de post, die een link bevat naar een artikel van De Wereld Morgen over het boek Dit slik ik niet meer!  Daarin legt huisarts Staf Henderickx uit dat een groot percentage van wat wij tegenwoordig eten ultrabewerkt is en welke impact dat heeft op onze gezondheid. 

Ultrabewerkte voeding is voedsel dat intensieve behandelingen heeft ondergaan. Het bevat bijna altijd weinig vezels en te veel suikers, vetten, zout en additieven als kleurstoffen, conserveermiddelen, smaakversterkers en zoetstoffen. Onder ultrabewerkte voeding vallen onder meer frisdrank, snoep, chocolade, roomijs, koekjes, gesuikerde ontbijtgranen, sauzen, margarine, instantsoep, babyvoeding, zoete of hartige verpakte snacks, bewerkte vis- en vleesproducten en kant-en-klare (diepvries)maaltijden. 

De vrouw die mailde naar deCheckers wil graag weten op welke bronnen de auteur van het boek zich baseert wanneer hij een vijfde van de sterfgevallen aan ultrabewerkte voeding toeschrijft.

Studies

We nemen contact op met Henderickx en stellen hem de vraag. ‘Het is duidelijk dat ultrabewerkte voeding leidt tot een hoog mortaliteitscijfer. Dat heb ik in vele studies teruggevonden’, laat hij weten via e-mail. Hij stuurt ook een lijst met artikels en studies mee.

In een Spaans onderzoek uit 2019, gepubliceerd in BMJ, noteren wetenschappers dat het risico op overlijden bij een hogere consumptie van ultrabewerkte voedingsmiddelen stijgt met 62 procent. Voor elke extra portie ultrabewerkte voedingsmiddelen neemt de sterfte door alle oorzaken met 18 procent toe. Voor deze studie onderzochten de auteurs tussen 1999 en 2014 tweejaarlijks de gegevens van bijna 20.000 mensen van 20 tot 91 jaar.

Voor een observationele studie in JAMA Internal Medicine (2019) analyseerden onderzoekers de eetgewoonten van bijna 45.000 mensen van middelbare leeftijd in Frankrijk. Daaruit bleek dat wie 10 procent meer ultrabewerkte voeding at 14 procent meer risico liep op overlijden.

https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/voeding/ultrabewerkte-voeding-is-chemisch-geweld-op-onze-gezondheid/

Een Amerikaanse studie gepubliceerd in 2019 in Public Health Nutrition, waarvoor deelnemers 19 jaar lang werden opgevolgd, rapporteerde een stijging van het sterfterisicio met 31 procent bij een eenzijdig dieet van ultrabewerkte voeding, ‘na correctie voor demografische en sociaal-economische verstorende factoren en gezondheidsgerelateerde gedragingen’.

Een analyse van observationele studies gepubliceerd in Nutrients in 2021 toonde aan dat elke 10 procent toename in de consumptie van ultrabewerkte voedingsmiddelen in de dagelijkse calorie-inname geassocieerd was met een 15 procent hoger risico op sterfte. 

In een groot Italiaans onderzoek uit 2021, gepubliceerd in The American Journal of Clinical Nutrition, had het kwart van de deelnemers dat de meeste ultrabewerkte voeding at een 26 procent verhoogd risico op overlijden in vergelijking met het kwart dat het minste van dat voedsel consumeerde.

In een studie met 60.000 Britse patiënten uit 2022, gepubliceerd in het European Journal of Public Health, was het risico op overlijden door alle oorzaken verhoogd met 22 procent bij mensen die ultrabewerkte voeding aten.

Tabak

Onderzoekers in Brazilië analyseerden in 2023 de dieetgegevens en de sterftecijfers van meer dan een half miljoen mensen. De resultaten van die studie, gepubliceerd in het American Journal of Preventive Medicine, toonden aan dat de consumptie van ultrabewerkte voedingsmiddelen verantwoordelijk was voor ongeveer 57.000 voortijdige sterfgevallen. Dat is 10,5 procent van alle voortijdige sterfgevallen bij Braziliaanse volwassenen tussen 30 en 69 jaar oud. 

In een studie uit 2024, gepubliceerd in het tijdschrift Clinical Nutrition en waarvoor de  gegevens van meer dan 1500 Spanjaarden werden geanalyseerd, vonden de auteurs dat bij de groep die de meeste ultrabewerkte voedingsmiddelen consumeerde het sterfterisico 40 procent hoger was dan bij de groep met de laagste consumptie van ultrabewerkte voeding.

In een artikel dat op 28 maart 2024 verscheen in BMJ roept de auteur op tot actie tegen slechte eetgewoonten, ‘die in vele Westerse landen de fakkel van tabak hebben overgenomen als belangrijkste doder’. Het artikel brengt een overzicht van de bestaande studies naar het verband tussen de blootstelling aan ultrabewerkte voeding en de negatieve effecten op de gezondheid. De auteurs vinden dat er overtuigend bewijs is van directe verbanden tussen ultrabewerkte voeding en een verhoogd sterfterisico door hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en angststoornissen.

Betrouwbare bronnen

We nemen contact op met professor endocrinologie Roman Vangoitsenhoven (KU Leuven) en leggen hem de stelling van Henderickx en de studies voor. ‘Dat er wetenschappelijk onderbouwde boeken verschijnen over ultrabewerkte voeding vind ik een goede zaak, en de bronnen die Henderickx aandraagt lijken mij betrouwbaar’, reageert Vangoitsenhoven. 

Vangoitsenhoven benadrukt wel dat een correlatie tussen twee vaststellingen nog niet betekent dat er ook een oorzakelijk verband is. ‘Een groot aantal studies toont wel een duidelijk verband tussen het eten van ultrabewerkte voeding en een groot relatief risico op algemene mortaliteit of op hart- en vaatziekten of kanker. De percentages variëren afhankelijk van de studie, maar de grootteorde van 20 procent zien we regelmatig terugkomen.’

Vangoitsenhoven wijst zelf ook nog op twee interessante studies. Een ervan is een recent onderzoek dat werd uitgevoerd in negen Europese landen en in januari 2025 is verschenen in The Lancet. ‘Daarin werd berekend dat 10 procent van de bewerkte en ultrabewerkte voedingsmiddelen vervangen door onbewerkte en minimaal bewerkte alternatieven geassocieerd zou zijn met een 9 procent lager sterfterisico.’

Vangoitsenhoven haalt ook een Amerikaanse studie aan waarbij twee groepen mensen 28 dagen lang verbleven in een afgezonderde ruimte. De ene groep kreeg een dieet van ultrabewerkte voeding, de andere kreeg onbewerkt voedsel. De groep die ultrabewerkte voeding had gegeten, bleek na 14 dagen gemiddeld een paar kilogram te zijn bijgekomen.‘

In tegenstelling tot de hierboven vermelde observatiestudies ging het hier om een interventiestudie, die dezelfde indicaties opleverde. Een dieet van ultrabewerkt voedsel heeft dus al op korte termijn negatieve gezondheidseffecten. Het zou interessant zijn om interventiestudies op langere termijn te doen, maar die zijn praktisch zeer moeilijk en duur’, aldus Vangoitsenhoven.