Factcheck: ‘In bepaalde Zweedse scholen mogen jongens niet meer met auto’s spelen’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dat vertelde Guy Van Sanden onlangs in het programma Bij Debecker op Radio 1. Maar klopt dat wel?

‘Onze maatschappij moet mannelijke waarden opnieuw waarderen’, zei Guy Van Sanden in het programma Bij Debecker op Radio 1. Van Sanden (niet de acteur Guy Van Sande) is de bezieler van mannenrechten.be. ‘Zweden is een goed voorbeeld van hoe steeds meer een middenmoot wordt opgedrongen’, zei hij op de radio. ‘Op bepaalde kleuterscholen in Zweden wordt niet meer toegelaten dat jongens met auto’s spelen en meisjes met poppen.’

‘Je moet mensen zelf hun keuzes laten maken’, beklemtoonde Van Sanden.

Mogen die jongens en meisjes dat niet?

‘Google “genderneutrale scholen in Zweden” en je vindt tal van artikels die mijn punt bevestigen’, zegt Van Sanden aan de telefoon. Hij verwijst naar een artikel in The New York Times (NYT). Dat neemt ons mee naar de instapklas van de Zeevaarders kleuterschool (Sjöfararen) in de zuidrand van Stockholm. ‘Jongens riepen en sloegen, meisjes hieven hun armen en jankten om te worden opgepakt’, lezen we. ‘De groep één- en tweejarigen had zich met andere woorden opgesplitst langs traditionele genderlijnen. En in deze school is dat niet oké. De leerkrachten ontdeden de kamer van auto’s en poppen. Ze gaven de jongens de leiding over de speelgoedkeuken, en lieten de meisjes oefenen met “Nee!” roepen.’ Wat volgt, is een relaas dat de praktijk schetst in Zweden en het debat met voor en tegens.

Een ander verhaal waaraan Van Sanden refereert, lezen we in het blad The Atlantic en noemt Egalia. Dat is ‘de meest prominente genderneutrale school in Zweden’, zegt Asa Larsson, journaliste bij het factcheckkatern Viralsgranskaren van de Zweedse krant Metro aan Knack.

Voor toelichting bij wat de NYT schrijft, is bij Sjöfararen niemand bereikbaar. Wie wel de telefoon opneemt, is Lotta Rajalin, de directrice van Egalia. ‘Dat jongens in onze scholen niet met auto’s mogen spelen en meisjes niet met poppen, is natuurlijk volstrekt onwaar’, zegt Rajalin. ‘We verplichten niets. We nemen niets weg, we voegen alleen toe. Als we dansen op school, bijvoorbeeld, iets wat in onze cultuur voor jongens minder evident is dan voor meisjes, dan doen we dat samen. Hetzelfde geldt voor voetbal. Dat doen onze vrouwelijke leerkrachten mee, om te tonen dat iederéén dat kan.’

Een derde verhaal – en naar hij denkt het ‘originele artikel’ – waarnaar Van Sanden verwijst, is een publicatie in het online magazine Slate uit 2012. Als voorbeeld van ‘bepaalde vormen van spelen die een taboe worden in de poging om Zweedse kinderen te bevrijden van zogenoemd normatief gedrag’, wordt ook daar naar autootjes verwezen. ‘Een Zweedse school deed haar speelgoedauto’s van de hand omdat jongens ze “geslachtsgecodeerd” hadden, en de auto’s een hogere status hadden gegeven dan ander speelgoed’, lezen we.

De school in kwestie is de kleuterschool Svartöstadens in Luleå. Heeft die inderdaad haar speelgoedauto’s van de hand gedaan waardoor jongens er dus ‘niet meer mee kunnen spelen’, zoals Van Sanden claimt? We bellen met de directrice. ‘Ik wandel hier nu rond en zie speelgoedauto’s, een treintje ook’, zegt Ewa Stenudd. ‘Niet veel, maar ze zijn er wel.’

‘Vijf à tien jaar geleden’ was dat inderdaad niét zo, zegt Stenudd. Zelf is ze nog maar anderhalf jaar in de school, maar een collega die er volgens de directrice al meer dan dertig jaar werkt en die anoniem wil blijven, zegt dat die periode zonder speelgoedauto’s ‘ongeveer drie à vier jaar’ heeft geduurd. ‘Op een gegeven moment zijn de initiatiefnemers van die ingreep hier vertrokken, en zijn de autootjes teruggekomen.’

Stenudd zelf heeft naar eigen zeggen ook dertig jaar ervaring in het Zweedse kleuteronderwijs. ‘Ik heb in het verleden gelijkaardige experimenten gezien, maar vandaag ken ik geen enkele school meer waar jongens niet met speelgoedauto’s zouden mogen spelen. Onze overtuiging valt het best samen te vatten als “niet verbieden, maar alles voor iedereen”.’

Zweedse scholen verbreden het aanbod, maar verbieden niets, zegt ook Eva Reimer, professor pedagogiek en didactiek aan de Universiteit van Göteborg. ‘Ik heb natuurlijk niet alle scholen gecheckt, maar kan me onmogelijk voorstellen dat jongens ergens niet met auto’s mogen spelen. We moedigen ze aan om ook andere dingen te doen, dat klopt, maar verbieden is niet aan de orde.’

Dat zou wellicht ook tegen de regels indruisen, stipt Hugo Ewald aan, factchecker bij de Zweedse krant Dagens Nyheter. ‘De officiële richtlijn stipuleert dat jongens en meisjes “dezelfde kansen” krijgen’, zegt hij. ‘Uit een interview met de Zeevaarders kleuterschool in het Zweedse lerarentijdschrift Lärarnas tidning blijkt duidelijk dat poppen en auto’s er niet verboden zijn. Ze gaan er bewust mee om. Maar verbieden is iets heel anders.’

Jack Werner, journalist en medeoprichter van Viralsgranskaren, zit op dezelfde lijn. ‘De claim is een typische Swedelore‘, concludeert hij. ‘Een verhaal dat exotische ideeën van buitenlanders weerspiegelt over Zweden als politiek extreem land, in verhouding tot hun eigen politieke idealen.’

Dit stuk kwam tot stand met de hulp van Mieke Van Houtte (UGent) en Els Consuegra (VUBrussel).

Meer weten? Deze overzichtsstudie uit 2018 vat de resultaten samen van onderzoek in de sociale psychologie – labo- én veldwerk – naar de effecten van blootstelling aan ‘genderroldoorbrekende’ voorbeelden.

Leestip: www.lannoo.be/nl/gender-op-school