Factcheck: het klopt dat melatonine voor klassieke slapeloosheid doorgaans zinloos is

‘Melatonine slikken voor het slapen onnodig en gevaarlijk’: dat lazen we in AD. En het klopt, al is enige nuance nodig.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

De Nederlandse krant AD wijdde onlangs een artikel aan het gebruik van melatonine als slaapmiddel, met als kop: ‘Melatonine slikken voor het slapen onnodig en gevaarlijk’. Volgens de Nederlandse chronobioloog en slaapwetenschapper Marijke Gordijn is een tekort aan melatonine zelden tot nooit het geval ‘en ook niet de reden van slapeloosheid’. ‘Melatonine wordt vaak verkocht in tabletten van drie milligram of zelfs meer. Als je dat slikt, heb je minstens duizend keer meer van het hormoon in je lijf dan normaal is. Het lijkt onschuldig omdat het wordt aangeprezen als een natuurlijk middel, maar die hoeveelheid is dat allesbehalve.’ Ze wijst erop dat het biologische ritme erdoor verstoord kan raken, wat net tot slaapproblemen kan leiden.

Bij klassieke slapeloosheid is melatonine doorgaans geen aangewezen oplossing, bevestigt professor Johan Verbraecken, medisch coördinator van het slaapcentrum in het UZA. ‘In de Europese richtlijn voor de diagnose en behandeling van slapeloosheid, die in 2017 is verschenen, wordt niet aanbevolen om melatonine voor te schrijven bij klassieke slapeloosheid. De reden daarvoor is dat er onvoldoende wetenschappelijke evidentie is voor de werking ervan. Er zijn wel mensen die zeggen dat ze er beter door inslapen, maar de effecten zijn heel wisselend en we weten niet in hoeverre daar het placebo-effect meespeelt. Maar om dat nu “gevaarlijk” te noemen gaat toch wat ver: te hoge dosissen melatonine kunnen misschien sufheid veroorzaken, maar heel zware gevolgen zal dat niet hebben.’

In bepaalde gevallen is melatonine overigens wél zinvol, stelt Verbraecken. ‘Bij circadiaanse ritmestoornissen, waarbij de interne klok van het lichaam verstoord is, is het effect van melatonine overtuigend aangetoond. Voor mensen die bijvoorbeeld pas om twee uur ’s nachts in slaap kunnen vallen en dan om tien uur wakker worden. Of omgekeerd: mensen die om acht uur ’s avonds al doodmoe zijn en middenin de nacht ontwaken. Dan kan de combinatie van melatonine – voorgeschreven door een arts en in de juiste dosis – en een lichtbril zeer goed werken. Daarmee kun je het bioritme als het ware “resetten”. Ook om jetlag te behandelen kan dat werken.’

Neurologe en slaapexpert Inge Declercq (UZA) beaamt dat. ‘Bij gewone slapeloosheid heeft het geen zin. Ons lichaam is geprogrammeerd om zelf voldoende melatonine aan te maken. Al zijn er wel enkele uitzonderingen. In de menopauze kan de melatonineproductie verstoord raken. En ook bij kinderen met autismespectrumstoornis, ADHD of andere ontwikkelingsstoornissen kan dat het geval zijn. Dan kan melatonine een deel van de oplossing zijn. En daarnaast is het inderdaad zinvol als “chronobioticum”, wanneer het slaap-waakritme verstoord is. Al zou het sowieso enkel op voorschrift gebruikt mogen worden, laag gedoseerd en goed getimed. Want omdat melatonine zo’n complex hormoon is, dat zowel in de hersenen als in het lichaam een rol speelt, en waarschijnlijk ook in de insulinehuishouding, is het inderdaad niet zo onschuldig als soms wordt gedacht. Helaas zien we dat huisartsen het soms iets te snel voorschrijven, of dat patiënten zelf hun dosis verhogen. Daar moeten we toch voorzichtig mee zijn.’