Factcheck: ‘Gevoelens over inkomen waren belangrijkste voorspeller bij brexitreferendum’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dat zei economieprofessor Andrew Oswald onlangs in De Tijd, maar klopt dat wel?

Is de opkomst van populisme een barometer van wegkwijnend geluksgevoel? ‘Een gevoel van ontevredenheid heeft alleszins een sterke invloed op ons stemgedrag’, antwoordde economieprofessor Andrew Oswald (University of Warwick) daarop in een interview in de krant De Tijd. ‘Volgens een nieuw onderzoek waren gevoelens over de eigen inkomenssituatie de belangrijkste voorspeller bij het brexitreferendum. Wie een slecht gevoel had over zijn financiële situatie koos voor de brexit. Het gevoel blijkt tweemaal zoveel voorspelkracht te hebben als het eigenlijke inkomen. Dan hebben we het over middenklassers die vrezen dat ze hun hypotheek niet meer kunnen betalen.’

Iemand met een laag inkomen die daarover toch tevreden is, blijkt minder snel pro-brexit te zijn dan iemand met een hoger inkomen die zich daar minder tevreden mee voelt. Dat is een cruciale nuance.

Waaruit blijkt dat?

Het onderzoek waar Oswald naar verwijst, vinden we integraal terug op zijn website. Hij is een van de vier auteurs van de studie, die in mei 2019 is verschenen in het vakblad Journal of Economic Behavior and Organization. Ze steunt op surveygegevens van onder meer Understanding Society, een representatieve dataset waarin jaarlijks meer dan 100.000 inwoners van het Verenigd Koninkrijk worden bevraagd. De studie vindt relatief weinig bewijs voor het ‘idee dat vooral the old and the unhappy de brexit steunden’, lezen we. Maar het kernpunt? ‘Gevoelens over inkomen zijn, in onze data, een substantieel betere voorspeller van stemmen voor de brexit dan het werkelijke inkomen.’

Solide onderzoek, zegt professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent). ‘Maar misschien zijn er andere – niet in het onderzoek meegenomen – voorspellers, die een nog sterker verband vertonen? Het gevoel van autonomie, bijvoorbeeld, dat je zelf je werk of leven mee kunt sturen eerder dan het louter te ondergaan.’ Het onderzoek vat wel goed het belang van emotie bij stemgedrag, zegt Vos. ‘Iemand met een laag inkomen die daarover toch tevreden is, blijkt minder snel pro-brexit te zijn dan iemand met een hoger inkomen die zich daar minder tevreden mee voelt. Dat is een cruciale nuance.’

Dat zegt ook onderzoeker Gilles Pittoors (UGent), die gespecialiseerd is in verhoudingen tussen nationale en Europese politiek. ‘Het onderzoeksresultaat sluit mooi aan bij de these van post-truth politics, die zegt dat in de politiek emoties vaak belangrijker zijn dan reële, feitelijke situaties. Dat het gevoel van verarming belangrijker blijkt dan het feit of dat zo is of niet, ondersteunt die these. Maar de auteurs gaan er wel erg prat op dat vooral socio-economische issues stemgedrag toen hebben bepaald. Volgens ander onderzoek hebben met name gevoelens over migratie of het wantrouwen in politici en politieke instellingen, de uitslag bepaald. En dat hebben de auteurs niet opgenomen in hun studie.’

Gevoelens over inkomen zijn, in onze data, een substantieel betere voorspeller van stemmen voor de brexit dan het werkelijke inkomen.

Ook voor Steven Van Hecke, professor Europese politiek aan de KU Leuven, klinkt de stelling net iets te sterk. ‘De onderzoekers claimen niet dat de gepercipieerde eigen inkomenssituatie een brexitstem verklaart’, zegt hij. ‘Ze hebben een sterk verband gevonden – sterker dan het verband met leeftijd, bijvoorbeeld. Maar geen causaal verband, terwijl het woord “voorspeller” dat wel suggereert.’

Op 23 juni 2016 bracht 72 procent van de Britten zijn stem uit over blijven in of vertrekken uit de EU. Van hen koos 51,9 procent voor vertrek en 48,1 procent voor blijven.

Bronnen

• De Tijd, 5 oktober 2019.
• Website Andrew Oswald
• Journal of Economic Behavior & Organization (2019), onderzoek achter betaalmuur
• British Journal of Social Psychology (2018)
• Economic Policy (2017)
• Journal of European Public Policy (2016)
• Political Quarterly (2016)
• E-mailverkeer met Steven Van Hecke (KU Leuven), 7-8 oktober 2019
• E-mailverkeer met Gilles Pittoors (UGent), 7-8 oktober 2019
• E-mailverkeer met Hendrik Vos (UGent), 7-8 oktober 2019
• Interview met Steven Van Hecke (KU Leuven), 7 oktober 2019
• Interview met Gilles Pittoors (UGent), 7 oktober 2019
• Interview met Hendrik Vos (UGent), 7 oktober 2019

Alle bronnen zijn laatst geraadpleegd op 8 oktober 2019, tenzij anders vermeld.

* Bijgewerkt op 16/10/19 om 14:33, om bronvermeldingen en hyperlinks toe te voegen aan het artikel.

Krasse uitspraak, straf cijfer of dito feit in de actualiteit gezien? Stuur uw vraag met exacte bronvermelding van het citaat naar factchecker@knack.be

Knack maakt onderdeel uit van Roularta Media Group.