Factcheck: geslagen, aangereden en in het gezicht geschoten door Iraanse politie [RECONSTRUCTIE]

Iraanse parlementsleden bestempelden een video van buitensporig politiegeweld als een vervalsing. Knack onderzocht de beelden waarin een man wordt geslagen, aangereden en in het gezicht geschoten. De video is echt. Het slachtoffer overleefde. Waarschuwing: harde beelden.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In Iran stierven 530 demonstranten sinds het begin van de protesten op 16 september 2022. Die protesten begonnen met het overlijden van de 22-jarige Mahsa Amini in een kantoor van de zedenpolitie. Ze was opgepakt omdat er een haarlok onder haar sluier uit kwam.

Sindsdien komen mensen op straat in de hoofdstad Teheran en over heel het land. De laatste weken zwakken de protesten af. Het excessieve geweld van ordediensten speelt daarin een cruciale rol. Bewijs voor dat buitensporig politiegeweld circuleert soms op sociale media. Zo filmde iemand van op een dakterras hoe een man – we noemen hem Reza* – werd gemolesteerd.

Iraanse parlementsleden noemden de amateurbeelden een vervalsing. Samen met buitenlandse onderzoeksjournalisten** onderzocht Knack de beelden. We hadden ook contact met een getuige om de beelden te verifiëren.

Op 1 november 2022 verschijnt de video op Twitter en wordt hij opgepikt door de nieuwszenders BBC en CNN. We zien hoe Reza wordt geschopt, geslagen met wapenstokken, wordt aangereden door een motor en in het gezicht wordt geschoten. Uit ons onderzoek blijkt dat de beelden dateren van anderhalve maand eerder. Op 21 september waren de Iraanse protesten op hun hoogtepunt en op die dag werd de video opgenomen. 

De locatie van de video konden we achterhalen door visuele kenmerken in de video zoals ronde ramen (rood), een L-vormige structuur (blauw) en een boom (geel) te zoeken op satellietbeelden van Teheran (onder). De video werd opgenomen in het district Nazi Abad, meer bepaald in deze straat ter hoogte van nummer 17.

Op de tumultueuze beelden zien we minstens 11 mannen Reza slaan en schoppen. We herkennen de beschermende kledij van de Iraanse oproerpolitie (geel) en het uniform van een politiecommandant (rood). 

De motor die Reza aanrijdt, is een witte Honda CBX 750, een standaardvoertuig van de Iraanse politie. Dat blijkt als we foto’s van die voertuigen (links) vergelijken met de video (rechts). Volgens een woordvoerder van de Iraanse politie zou er een onderzoek geopend zijn. De staat van dit onderzoek is onbekend. 

Op het einde van de video lijkt Reza levenloos. We vonden een foto (centraal) die iets later werd genomen. Zijn gehavende lichaam is verplaatst, maar de tegels op de foto komen overeen met die van de plek waar hij werd gemolesteerd. De foto werd vlakbij genomen. 

Op sociale media circuleerden foto’s van het mogelijke slachtoffer (links). Na grondige  beeldverificatie blijken die te kloppen: het logo op zijn T-shirt en het camouflagemotief van zijn broek (groen) komen overeen. (Om de identiteit van het slachtoffer te beschermen linken we uitzonderlijk niet naar de originele beelden.) 

Reza* is een dertigjarige ingenieur die houdt van Bollywoodfilms. Volgens bronnen is hij niet politiek actief. Dat hij de aanval heeft overleefd, schrijft hij toe aan een mirakel of de gebeden van zijn ouders. Voor de schotwonde in het gezicht kreeg hij plastische chirurgie in een privéziekenhuis in Teheran.

We tonen de beelden aan diensthoofd forensische geneeskunde Wim Van de Voorde (UZ Leuven): ‘De grote wonde aan de linkerwang lijkt een schampschot met een projectiel, mogelijk een kogel. Het roet aan de achterzijde van het oor toont dat er van dichtbij werd geschoten. De open wonde aan de kin kan ook een scheurwonde als gevolg van een slag met een voorwerp zijn.’

De grote wonde komt dus overeen met het schot dat we zien in de video. Op 2:06 is duidelijk te zien hoe een politieman in volledige uitrusting ten minste één kogel uit zijn zwarte jachtgeweer afvuurt. Rond 21 september zijn verschillende video’s online verschenen waarop demonstranten worden beschoten met soortgelijke zwarte jachtgeweren.

We konden niet achterhalen of Reza werd beschoten met rubberen, plastic of metalen kogels. In elk van deze gevallen roept deze actie vragen op in verband met mensenrechten. In een document van het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten (OHCHR) van de Verenigde Naties met ‘richtlijnen voor minder dodelijke wapens bij rechtshandhaving’ lezen we (p. 36) dat geen van deze kogels ‘mogen gericht worden op het hoofd, het gezicht of de nek’. In de onderzochte gewelddaad was dit duidelijk wel het geval. 

Op 26 januari plaatst Reza een opmerkelijke video op zijn Instagramaccount (screenshot links). Hij gaat terug naar de plek waar hij werd gemolesteerd. Dat het om hetzelfde portiek in Teheran gaat, kunnen we afleiden aan het tegelpatroon (geel) en de curve van de muur (rood). 

Reza plaatste een emotionele boodschap bij de video: ‘Waarom deden ze me dit aan? Na een paar maanden kan ik opnieuw goed lopen, de breuk aan mijn hand en zelfs de diepe gezichtswond zijn genezen, maar de vragen in mijn hoofd blijven onbeantwoord. […] De dood won aan kracht voor mijn ogen, de slagen van de wapenstokken waren pijnlijk, de band van de motor op mijn borst stopte mijn ademhaling […] Hij schoot op me met een jachtgeweer […] Om me te verdedigen kon ik alleen mijn hoofd draaien, en toen ging de kogel door mijn gezicht en scheurde dat open. Ik schreeuwde dat het voorbij was. Op dat moment dacht ik in mijn hart aan mijn moeder en jou, aan het meisje aan wie ik duizendmaal beloofde om haar steun te zijn. Twee jaar zijn verstreken sinds haar broer stierf aan corona. Ik dacht aan mijn familie en vrienden, hoeveel ze me zouden missen… Hoe graag ik ze wilde zien.’

‘Nazi Abad is de plaats waar ik herboren ben en elke keer als ik deze straat passeer, denk ik aan alle mensen die ten onrechte en onschuldig verbrand zijn in deze grote brand. Dachten zij aan het terugzien van hun geliefden? […] [Deze boodschap is] ter nagedachtenis aan alle onschuldigen die onder de grond begraven liggen of geen stem meer hebben om gehoord te worden.’

*Reza is een schuilnaam.

**Dit onderzoek is een samenwerking van onderzoeksjournalisten Anneleen van Kuyck, Archit Mehta (Alt News), Ben Heubl, Brecht Castel (Knack) en Kalim Ahmed (Alt News).