Factcheck: miljonairstaks doet schijnbaar niet veel vermogenden vertrekken maar dat zegt weinig over hoogte van kapitaalvlucht

In een YouTube-video zegt PVDA-Kamerlid Peter Mertens dat de invoering van een miljonairstaks vermogenden niet naar het buitenland doet vluchten. ‘Waar zo’n taks is ingevoerd, is dat niet gebeurd’, stelt Mertens, en hij geeft Frankrijk als voorbeeld. Daar heeft jarenlang zo’n taks bestaan en zou slechts 0,23 procent van de belastingplichtigen zijn vertrokken. Dat percentage zegt echter niets over de omvang van het verplaatste kapitaal. Dat blijkt uit onderzoek in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In een YouTube-filmpje zegt federaal parlementslid en voormalig partijvoorzitter Peter Mertens (PVDA) dat ‘de rijken’ niet ‘vluchten’ bij de invoering van een ‘miljonairstaks’. De invoering van zo’n miljonairstaks is een belangrijk punt in het partijprogramma van de PVDA. De kapitaalvlucht die er volgens 600 Belgische ondernemers het gevolg van zou zijn, is het voornaamste argument van de tegenstanders van zo’n ‘rijkenbelasting’.

‘Waar de miljonairstaks heeft bestaan, zie je het tegendeel gebeuren, namelijk dat de vermogenden in het land blijven. Maar die gebruiken dat wel als chantage-argument, om druk te zetten op de politiek om hen toch vooral niet te belasten,’ zegt Mertens in de YouTube-video (vanaf 0:10).

Gevraagd naar een concreet voorbeeld, verwijst Mertens naar Frankrijk. ‘Daar heeft de miljonairstaks 30 jaar lang bestaan, van 1989 tot 2018.’ (…) ‘In 2014, bijvoorbeeld, hebben 780 Franse vermogenden het land verlaten, maar er waren er 333.000 die moesten betalen. Dat betekent dat 0,23 procent van die miljonairs is vertrokken. Maar dat wil vooral zeggen dat 99,5 procent in Frankrijk gebleven is en die belasting jaar na jaar betaald heeft.’

Vervolgens vermeldt Mertens ook nog Denemarken en Zweden, waar de kapitaalvluchtook ‘ongelooflijk beperkt’ zou zijn gebleven.

Ook in het Radio 2-programma ‘Goeiemorgen morgen’, waar op maandag 27 mei PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw te gast was, kwam de miljonairstaks ter sprake (vanaf 2:22).

Net als Mertens vindt Hedebouw dat hét argument tegen de miljonairstaks – dat de allerrijksten dan met hun geld zouden vluchten naar het buitenland – geen steek houdt. Ook Hedebouw verwijst naar het voorbeeld van Frankrijk.

Impôt de Solidarité sur la Fortune

Gille Feyaerts, parlementair medewerker van Peter Mertens, bezorgt ons de bronnen waarop Mertens zich voor zijn uitspraak baseert. ‘Wat Frankrijk betreft, kijken we naar de vermogensbelasting die bestond tussen 1989 en 2018, de ‘Impôt de Solidarité sur la Fortune’ (ISF). Over die ISF zegt een studie van juli 2023 van DULBEA (ULB) en Solvay Brussels School (ULB) in opdracht van het Planbureau het volgende: “In 2014 verlieten bijvoorbeeld slechts 780 belastingbetalers die onder de Franse ISF vielen het land, op een totaal van 331.010 belastingbetalers, of 0,23 procent. Die belasting verhinderde niet dat er in datzelfde jaar 300 belastingbetalers terugkeerden.”’ (pagina 60)

‘Onderaan op diezelfde pagina besluit het rapport over ‘de fiscale expatriëring of de emigratie van huishoudens’: “Als conclusie kunnen we stellen dat, hoewel het empirisch bewijs beperkt is, het schaarse bewijs wijst op een verwaarloosbaar effect van de internationale migratie in verhouding tot de gegenereerde inkomsten,”’ schrijft Feyaerts.

Dat staat inderdaad in dat rapport.

Franse Senaat

Feyaerts stuurt ons ook een vakbondsverslag van een commissievergadering in de Franse Senaat over internationale fiscale ontwijking. De tabellen van dat document over de ‘Impôt de Solidarité sur la Fortune’ (ISF) geven aan dat het aantal vertrekkende belastingplichtigen (redevables) tussen 2001 en 2010 laag blijkt en stabiel blijft in verhouding tot het totale aantal ISF-belastingplichtigen (pagina 6). De verhouding tussen het aantal mensen dat vertrekt en het aantal mensen dat de vermogensbelasting moet betalen blijft dus stabiel in deze periode. Dit verslag zegt, voor alle duidelijkheid, niets over de hoeveelheid geld die naar het buitenland is verplaatst.

Piketty

Feyaerts verwijst ook naar een uitspraak van economieprofessor Thomas Piketty (EHESS en Paris School of Economics): ‘De inkomsten uit de vermogensbelasting (toen deze werd toegepast in Frankrijk, nvdr) zijn van jaar tot jaar zeer snel gegroeid. In twintig jaar tijd zijn ze  vervijfvoudigd, wat dus veel sneller is dan het BBP en de vastgoedprijzen… Dus als er echt sprake was geweest van veralgemeende (kapitaal)vlucht, zoals soms wordt beweerd, dan zouden we deze enorme toename van de inkomsten niet hebben gehad.’ (pagina 131, helemaal onderaan)

Zweden en Denemarken

Peter Mertens verwees ook naar Zweden en Denemarken. In Zweden bestond er een progressieve vermogensbelasting tussen 1911 en 2007, lezen we op pagina 6 van een studie van het Amerikaanse National Bureau of Economic Research, dat een analyse maakte van de laatste twintig jaar voor de afschaffing van die Zweedse vermogensbelasting. In de conclusie (pagina 2) lezen we: ‘We vinden significante effecten op de kapitaalvlucht van verhogingen in de effectieve vermogensbelasting. Maar het algemene niveau van deze migratiestromen is opmerkelijk klein, met jaarlijkse nettomigratiecijfers van minder dan 0,01 procent.’

Totale vermogen

Om een antwoord te krijgen op de vraag of een miljonairstaks vermogenden al dan niet doet vluchten, nemen we contact op met Mark Delanote, advocaat gespecialiseerd in fiscaal recht en hoofddocent aan het Instituut voor Belastingrecht van de Universiteit Gent. ‘Er bestaat heel weinig wetenschappelijke literatuur die de concrete impact berekent van een vermogensbelasting op fiscaal ontwijkingsgedrag via emigratie’, vertelt hij aan de telefoon.

‘Wat je redelijkerwijs kunt aannemen’, gaat Delanote verder, ‘is dat, hoe lager de drempel van de vermogensbelasting en hoe hoger het belastingtarief, hoe groter de impact op de kapitaalvlucht zal zijn. Stel dat je een drempel van 5 miljoen euro vermogen invoert, maar met een zeer laag belastingtarief, dan zal de impact gering zijn. Als je daarentegen 5 procent zou gaan heffen op elk vermogen boven de 2 miljoen euro, dan zal dat een veel grotere impact hebben op de kapitaalvlucht. Als je de discussie eerlijk wil houden, kun je dus eigenlijk alleen maar identieke belastingsystemen met elkaar vergelijken.’

Professor fiscaal recht Michel Maus (VUB) deelt de analyse van Delanote. ‘Het klopt dat het effect op de kapitaalvlucht recht evenredig is met de hoogte van de taks. In ons land hebben wij een taks op effectenrekeningen vanaf 1 miljoen euro, maar het effect daarvan is marginaal omdat het belastingtarief met 0,15 procent zeer laag is.’

Delanote en Maus hebben verder een belangrijk punt van kritiek de studies die de PVDA citeert. ‘Men verwijst naar het aantal belastingplichtigen die zijn gevlucht voor de miljonairstaks, maar dat is een eenzijdige benadering’, beklemtoont Delanote. ‘Het is relevanter om na te gaan hoeveel vermogen er verdwenen is. Daarover bestaat helaas weinig doorgedreven wetenschappelijk onderzoek, maar we weten wel dat het grootste vermogen geaccumuleerd zit bij de 0,001 procent allerrijksten. En het is net die groep die vertrekt, niet alleen omdat zij daar het grootste belang bij hebben, maar ook omdat zij het makkelijkst kunnen verhuizen. In die groep zitten de echte ‘wereldburgers’, voor wie het niet uitmaakt waar ze gevestigd zijn. Voor de ‘subtop’ daarentegen, spelen de banden met hun thuisland een grotere rol. Als je de allerrijksten wil belasten, dan moet je dat dus internationaal aanpakken.’

‘In de miljardairslijst van het zakenblad Forbes staan de vier rijkste Belgen opgelijst’, schrijft Maus nog. ‘Het gaan om Eric Wittouck (Tiense Suiker), met een geschat vermogen van 7,9 miljard euro, Nicolas Dieteren (Dieteren groep) met 3,7 miljard euro, Fernand Huts (Katoen Natie) en Alexandre Van Damme (InBev) met 3,1 miljard euro. Geen van deze mensen woont nog in België. Eric Wittouck in Monaco, Alexandre Van Damme en Nicolas Dieteren in Zwitserland en Fernand Huts in Groot-Brittanië. De rijkste Belgen zijn ons land dus al ontvlucht nog voor de invoering van een rijkentaks, allicht om fiscale redenen.’

‘Wij baseren ons wat de mogelijke kapitaalvlucht betreft op het beschikbare wetenschappelijk materiaal,’ reageert Gille Feyaerts van de PVDA op die kritiek. ‘We denken dat ook in ons land een deel van de allergrootste vermogens belangrijke banden heeft met de Belgische economie en infrastructuur, en heel veel redenen heeft om hier te blijven.’

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen met als partners Knack, VRT NWS, RTBF, Factcheck Vlaanderen, Pointer-NCRV, Het Algemeen Dagblad, en deCheckers.