Factcheck: geen bewijs dat voeding bepaalt hoe ziek je wordt van covid-19

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

‘Voeding bepaalt of u ernstig ziek wordt van covid-19’, zegt een sport- en gezondheidscentrum in een Facebookbericht. Daarvoor bestaat geen bewijs. Uit een studie is gebleken dat coronapatiënten met een tekort aan selenium en zink vaker ernstig ziek worden of overlijden, maar dat bewijst nog niet dat het voedingspatroon van die patiënten de oorzaak is van hun ernstiger ziekteverloop.

Op 16 oktober post Improve@nextlevel, een sport- en gezondheidscentrum in Arendonk dat onder meer sportlessen, voedingsadvies en voedingssupplementen aanbiedt, onderstaand bericht op zijn Facebookpagina.

‘Belgische onderzoekers doen opmerkelijke ontdekking: voeding bepaalt of u ernstig ziek wordt van covid-19!’, kopt het bericht in grote letters.

Op 18 oktober promoot een Diestse apotheek op haar Facebookpagina selenium- en zinksupplementen ‘om jullie te beschermen’.

Op Twitter noemt een Nederlandse communicatie-adviseur die werkt voor de visserijsector vis en vlees – voedingsmiddelen die selenium en zink bevatten – ‘wondermiddelen in coronatijd’.

Waar komen die claims vandaan?

Stuk voor stuk verwijzen bovenstaande posts naar een recent gepubliceerd onderzoek onder leiding van Gijs Du Laing, professor aan de faculteit bio-ingenieurswetenschappen van de UGent en gespecialiseerd in ‘micronutriënten’, microscopisch kleine voedingsstoffen zoals vitaminen en mineralen.

Over dat onderzoek verscheen op 11 oktober een artikel op de website van Het Laatste Nieuws (achter betaalmuur), met als titel ‘Belgische onderzoekers doen opmerkelijke ontdekking: bepaalt voeding of u ernstig ziek wordt van Covid-19?’.

Wat staat er in dat artikel?

‘Wat maakt dat de één covid-19 ervaart als een stevige verkoudheid en dat de ander op intensieve zorgen belandt? Wetenschappers zoeken al anderhalf jaar naar het antwoord op die vraag. Belgische onderzoekers van de UGent hebben nu ontdekt dat onze voeding een rol zou kunnen spelen. Ze leggen uit hoe ze dat ontdekten en wat u kan doen om die risicofactor zo laag mogelijk te houden’, lezen we in de inleiding.

Het artikel legt verder uit dat wetenschappers onder leiding van professor Gijs Du Laing het bloed hebben geanalyseerd van 138 coronapatiënten die vorig jaar werden opgenomen in het UZ Gent en het AZ Jan Palfijn in Gent. ‘Uit eerdere studies wisten we dat mensen met tekorten aan bepaalde voedingselementen bij sommige virale infecties veel heviger ziek worden. We wilden nagaan of dat voor covid-19 ook zo was,’ vertelt Du Laing aan de krant.

Du Laing en zijn collega’s hebben onlangs hun studie gepubliceerd. Hun bevindingen worden in het krantenartikel beschreven. Bijna alle onderzochte patiënten die in het ziekenhuis zwaar ziek werden of overleden, hadden bij hun opname een ernstig tekort aan selenium en zink in hun bloed. Patiënten die geen of een minder uitgesproken tekort hadden, werden minder zwaar ziek, overleefden vaker en genazen vlotter. Een selenium- of zinktekort in het bloed bij ziekenhuisopname bleek zelfs een belangrijkere risicofactor dan diabetes, kanker, overgewicht of hart- en vaatziekten.

Op de vraag of we een daling zouden zien van het aantal covidoverlijdens en het aantal covidpatiënten op intensieve zorg als we de komende weken risicopatiënten massaal zink en selenium zouden geven, antwoordt Du Laing dat hij dat niet kan zeggen op basis van zijn studie. ‘We weten dat zink en selenium essentieel zijn voor een goede werking van het immuunsysteem en hebben nu aanwijzingen dat tekorten een rol kunnen spelen in het covidziekteverloop. Maar er is meer onderzoek nodig om dat te bevestigen.’

‘Bovendien krik je met een zink- of seleniumkuur het gehalte in je bloed niet onmiddellijk op’, benadrukt Du Laing. ‘Het duurt meestal enkele weken vooraleer de status in het bloed op een optimaal peil is.’

Verkeerde interpretaties

Hetzelfde artikel verschijnt in een aantal Nederlandse kranten die net als Het Laatste Nieuws deel uitmaken van DPG Media, waaronder Het Algemeen Dagblad, De Stentor, De Gelderlander, Tubantia en PZC. Op 18 oktober verschijnt het ook in de papieren versie van Het Laatste Nieuws, met als titel ‘Wat u eet, bepaalt misschien wel of u érg ziek wordt van corona’. Het verschijnt diezelfde dag ook in De Morgen, ook een krant van DPG Media.

Zoals blijkt uit de socialemediaberichten hierboven, hebben sommigen uit de verslaggeving over het Gentse onderzoek de overhaaste conclusie getrokken dat het eten van voeding die rijk is aan selenium en zink – of het innemen van voedingssupplementen met zink en selenium – zou beschermen tegen covid-19, of minstens tegen zware covidsymptomen. Daarvoor bestaat echter geen bewijs.

Geen wondermiddel

Die berichten zijn ook wetenschapsjournalist Maarten Keulemans van de Nederlandse krant de Volkskrant – ook deel van DPG Media – opgevallen. Op 19 oktober publiceert hij een artikel (achter betaalmuur) met als titel ‘Vlees noch vis: alweer geen wondermiddel tegen corona’. In dat artikel en in een Twitterdraad formuleert Keulemans een aantal bedenkingen bij de studie van Du Laing.

Geen oorzakelijk verband

Een groot probleem met de studie, volgens de Volkskrant: er is verwarring tussen correlatie en causaliteit: word je erger ziek door een tekort aan selenium, of andersom? Of heeft zo’n tekort een andere oorzaak?

‘Als je ernstiger ziek bent, eet je misschien minder goed’, reageerde hoogleraar voedingsbiologie Renger Witkamp (Wageningen Universiteit) in de Volkskrant. ‘Als er een tekort is aan één stofje, dan moeten er alarmbelletjes gaan rinkelen: waardoor komt dit?’, aldus nog Witkamp. Met de patiënten was immers meer aan de hand: de zieken met het laagste seleniumgehalte hadden ook obesitas en suikerziekte, anderen hadden kanker, hart- en vaatziekten of waren bejaard. ‘Lastig om in dat oerwoud van factoren er één aan te wijzen en te zeggen: dít is het metertje waarmee je het verloop van covid kunt voorspellen! Laat staan dat je de loop der dingen kunt beïnvloeden door er een seleniumpilletje in te gooien, of een stukje biefstuk’, schrijft Keulemans.

Professor voedingsleer Christophe Matthys (KU Leuven) heeft het onderzoek ook gelezen en is het met die kritiek eens, vertelt hij ons aan de telefoon. ‘Een verband tussen een tekort aan zink en/of selenium en het verloop van covid-19 bewijst nog niet dat die tekorten ook de oorzaak zijn van het ernstiger ziekteverloop. Bepaalde tekorten komen vaak voor bij bepaalde populaties, zoals mensen met obesitas of kankerpatiënten, groepen waarvan we weten dat ze een groter risico lopen om erg ziek te worden na een coronabesmetting.’

Matthys wijst er ook op dat er geen eenduidige link is tussen wat je eet en je nutriëntenstatus, omdat daar verschillende fysiologische mechanismen spelen. ‘Eet je vandaag een biefstuk, dan zal je ijzerwaarde omhoog gaan, maar eet je morgen opnieuw een biefstuk, dan zal dat niet het geval zijn omdat er verminderde absorptie zal zijn. Zomaar meer consumeren heeft dus geen zin, zeker in het geval van vitaminen en mineralen.’

Professor Du Laing bevestigt aan de telefoon dat er geen eenduidige link is tussen het dieet van een patiënt en zijn nutriëntenstatus. ‘Van sommige groepen weten we dat ze bepaalde voedingsstoffen moeilijker opnemen.’ Du Laing geeft ook toe dat bepaalde tekorten vaker voorkomen bij mensen met bepaalde ziektes. ‘Wel hebben wij binnen elke patiëntengroep – mensen met diabetes, mensen met obesitas, kankerpatiënten,..- een onderscheid kunnen maken tussen mensen die een tekort hadden aan selenium en/of zink en mensen die dat niet hadden, en ook binnen die groepen zagen we dat de mortaliteit hoger was bij de patiënten mét tekorten. Dat bewijst inderdaad nog niet dat die tekorten ook de oorzaak zijn voor de hogere mortaliteit en het ernstiger ziekteverloop. Maar dat hebben wij ook niet beweerd’, aldus Du Laing. ‘Jammer genoeg is die indruk gewekt door de titel van het artikel in Het Laatste Nieuws, hoewel die als vraag geformuleerd was. Dat ons onderzoek is gerecupereerd door groepen met ideologische of commerciële belangen, kan ik alleen maar betreuren.’

Meer onderzoek nodig

Het onderzoek heeft volgens hoogleraar Renger Witkamp nog tekortkomingen. Zo vormen de patiëntenaantallen in de studie – 138 covidpatiënten waarvan er 20 op de intensieve zorg belandden en 16 overleden – volgens hem een te beperkte basis om te besluiten dat het selenium- en/of zinkgehalte in het bloed een betrouwbare voorspeller zou zijn van ernstig ziekteverloop of overlijden.

Met die kritiek is Du Laing het niet eens. ‘Wanneer het gaat over onderzoek bij covidpatiënten, dan is dit niet zo’n kleine groep. Bovendien hebben we statistische methodes gebruikt die toepasbaar zijn op kleine groepen en kunnen we daarom zeggen dat onze resultaten significant zijn.’

Verder vindt Witkamp dat een controlegroep ontbreekt in de studie van Du Laing, en dat meer onderzoek nodig is. Dat laatste schreven de onderzoekers zelf ook, in hun conclusie (p. 13): ‘De causaliteit blijft onbekend’, en ‘gerandomiseerde klinische proeven zijn nodig om te testen of zink en seleniumsupplementen geven aan risicopatiënten het risico op overlijden verlaagt, de ziekenhuisopnames verkort, het herstel versnelt en covidsymptomen op lange termijn kan voorkomen.’

Ook professor Matthys is voorstander van meer onderzoek. ‘We weten dat micronutriënten een belangrijke rol spelen in ons immuunsysteem, maar over het algemeen weten we in België te weinig over de nutriëntenstatus van de bevolking. Daar zou meer onderzoek naar moeten gebeuren, want die kennis is nodig om de brug te maken naar preventie.’