Factcheck: geen bewijs dat dieren aardbevingen kunnen voorspellen

Onmiddellijk na de verwoestende aardbeving in Turkije en Syrië doken video’s op waarin dieren de ramp leken te voorspellen. Wetenschappers vonden tot nu toe echter geen sluitend bewijs dat dieren aardschokken ruim op voorhand kunnen voelen aankomen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Kort na de aardbeving in Turkije en Syrië op 6 februari doken op sociale media de eerste video’s van panikerende dieren op (hier en hier gearchiveerd).

In de eerste Twittervideo zien we een hond minutenlang janken. ‘Het is algemeen bekend dat dieren aardbevingen vooraf kunnen aanvoelen. Waarschuwing van een straathond minuten voor de verwoestende aardbeving in Turkije’, lezen we in het bijschrift. 

In de tweede video zien we een grote groep vogels krijsend heen en weer vliegen. In het bijschrift lezen we: ‘Vogels in Turkije vlak voor de aardbeving’.

Beide video’s werden veelvuldig bekeken en gedeeld. De eerste video kreeg al 800 likes en bereikte bijna 300.000 mensen. De tweede video werd 40.000 keer bekeken. 

Maar klopt het dat dieren aardbevingen kunnen voorspellen?

Sluitend bewijs ontbreekt

Aardbevingen vinden plaats wanneer twee aardplaten langs elkaar heen schuiven. De spanning tussen die platen kan jarenlang opbouwen. Wanneer een van de platen uiteindelijk doorschiet, trilt de aarde en dat kan verwoestende effecten hebben.

Er zijn in de loop der jaren heel wat studies verschenen over het verband tussen panikerende dieren en aardbevingen. Zo vermeldt een onderzoek uit 2009 een aardbeving in de Chinese stad Haicheng in 1975. Die aardbeving zou zijn voorspeld op basis van een combinatie van vreemd dierengedrag en geofysische metingen. De stad werd enkele uren voor de aardbeving geëvacueerd. Volgens schattingen zouden daardoor zo’n 100.000 mensen aan de dood ontsnapt zijn.

In een overzichtsartikel uit 2009 lezen we dat dieren zouden kunnen reageren op veranderingen in elektrische velden of wijzigingen in de luchtvochtigheid. Daardoor zouden ze in staat zijn om aardbevingen te voorspellen. 

We leggen de onderzoeken voor aan seismoloog Katleen Wils van de UGent. 

Wat de inwoners van Haicheng betreft, meent Wils dat het om een gelukstreffer gaat. Ze stelt dat kleinere aardbevingen toen als voorschokken van de latere grote aardbeving zijn geïnterpreteerd. Vaak volgt er niets op zulke kleine aardbevingen, of zijn er zelfs helemaal geen voorschokken. ‘Er is nog nooit een aardbeving op een correcte manier voorspeld’, aldus Wils.

Ook van de theorieën rond elektrische velden en luchtvochtigheid is Wils maar een koele minnaar. Volgens haar hebben die zaken weinig met de aardbevingen zelf te maken.

Causaal verband twijfelachtig

Duitse onderzoekers van de universiteit van Potsdam bevestigen de stelling van professor Wils. In een overzichtsartikel, gepubliceerd in 2018, namen zij eerdere onderzoeken naar de band tussen dierengedrag een aardbevingen onder de loep. Volgens hun conclusie is een causaal verband twijfelachtig.

De meeste studies die zij onderzochten, zijn namelijk anekdotisch van aard. Vaak behandelen ze enkele waarnemingen en als langere periodes onderzocht worden, zijn de tijdreeksen zeer kort of worden slechts kleine delen van de dataset beschouwd. Om een causaal verband vast te stellen, zouden meerdere langere periodes onderzocht moeten worden.

We nemen via mail contact op met de onderzoekers en vragen hen om hun inschatting van de beelden. Hun oordeel is duidelijk: ‘Het internet staat vol met allerhande beweringen over dieren die aardbevingen kunnen voorspellen, maar dat kunnen ze gewoon niet.’

Voelen, maar niet voorspellen

Wetenschappers zijn het er wel over eens dat dieren trillingsgolven kunnen voelen die de meeste mensen niet waarnemen. Bij een aardbeving vertrekken er twee soorten golven vanuit het epicentrum: p-golven en s-golven. P-golven komen sneller aan dan s-golven, maar veroorzaken minder schade dan die laatste. Dieren zouden die p-golven kunnen voelen, nog voor er waarneembare schade is.

‘Maar voorspellen is het verkeerde woord om bij p-golven te gebruiken’, zegt Wils. ‘Wanneer de eerste golven aankomen, is de aardbeving eigenlijk al in volle gang. ’

Effectief onbruikbaar

Dieren inzetten om aardschokken te voorspellen, heeft dus niet veel zin. Bovendien bestaan er al early warning systems die aardbevingen kunnen detecteren enkele ogenblikken voor de grootste schokken aankomen. Volgens Wils hebben is er nog ruimte voor verbetering, maar werken die systemen al zeer goed. De grootste winst, besluit Wils, valt niet te boeken op het vlak van voorspellingen, maar door gebouwen te verstevigen zodat ze beter bestand zijn tegen aardbevingen.