Factcheck: geen bewijs dat deltavariant zichzelf uitroeit

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een Japans onderzoek zou de deltavariant van het coronavirus zichzelf vernietigen als gevolg van een te groot aantal mutaties. Experten van KU Leuven en UGent achten die conclusie weinig geloofwaardig. ‘Mutaties leveren virussen net een voordeel op.’

Op 18 november publiceert de website Business AM een artikel met als titel ‘Japans onderzoek: “Deltavariant roeit zichzelf uit”‘. Als bron verwijst Business AM naar een artikel dat is verschenen in The Japan Times. Ook in heel wat andere landen namen media de inhoud van het artikel in The Japan Times over, zoals het Britse The Sun en GreatGameIndia.

Het aantal nieuwe coronabesmettingen in Japan is op enkele maanden tijd drastisch gedaald. Terwijl er in augustus nog meer dan 20.000 gevallen per dag bijkwamen, waren dat er half oktober nog slechts 430 per dag.

Volgens onderzoeker Ituro Inoue, professor aan het Japanse National Institute of Genetics, is de verklaring daarvoor dat de in het land dominante deltavariant zichzelf zou hebben uitgeroeid, zo schrijft Business AM.

‘De deltavariant in Japan was zeer besmettelijk en hield andere varianten buiten’, vertelde professor Inoue aan The Japan Times. Volgens Inoue stapelde de deltavariant in Japan te veel mutaties op in het zogenaamde nsp14-eiwit van het virus. Dat is een eiwit dat fouten corrigeert. Door die vele mutaties slaagt het nsp14-eiwit er niet meer in om fouten te herstellen, waardoor die fouten zich opstapelen, wat er uiteindelijk toe leidt dat ook de activiteit van de andere eiwitten van het virus vermindert. ‘Naarmate de mutaties zich opstapelden, werd het uiteindelijk een defect virus dat niet meer in staat was om kopieën van zichzelf te maken. Op die manier heeft de in Japan dominante deltavariant zichzelf vernietigd,’ verklaarde Inoue in The Japan Times.

De studie waarin Inoue en zijn team tot die vaststelling kwamen is – voor zover wij kunnen terugvinden – nog niet gepubliceerd. Knack vroeg via e-mail aan professor Inoue wanneer dat het geval zal zijn, maar kreeg nog geen antwoord. Aan de auteur van het artikel op Business AM stelde Knack de vraag of hij zich ook op andere bronnen dan The Japan Times heeft gebaseerd. ‘Ik herinner mij niet direct een andere bron dan The Japan Times‘, laat hij via e-mail weten. ‘Ik denk niet dat er toen een onderzoek gepubliceerd was. Het ging om een theorie waar onderzoek naar gedaan werd.’

Proofreading

We leggen de bevindingen van professor Inoue voor aan Robbert Boudewijns, post-doctoraal onderzoeker in het team van professor Johan Neyts aan het Labo Virologie van het Rega Instituut (KU Leuven). ”Professor Inoue is een onderzoeker met een goede reputatie en heel wat publicaties in hoog aangeschreven wetenschappelijke tijdschriften. Hij is wel geneticus en geen viroloog of epidemioloog, en met virusonderzoek heeft hij geen uitgebreide ervaring’, zegt Boudewijns. Omdat de data uit het bewuste onderzoek nog niet beschikbaar zijn, vindt Boudewijns het moeilijk om te oordelen over de uitspraken van Inoue.

‘Als ik het goed begrijp,’ zegt Boudewijns, ‘hebben de onderzoekers vastgesteld dat de meeste gevallen van de deltavariant in Japan een bepaalde mutatie (A394V) bevatten in het nsp14 (non-structural protein 14). Dat is een proteïne die in staat is om fouten in de genetische code van het virus te herstellen, door tijdens het kopieerproces een foute letter in de genetische code van het virus te vervangen door een juiste. Dat wordt ook proofreading genoemd, en die activiteit zorgt dus voor minder mutaties in de kopieën die het virus van zichzelf maakt’.

Weinig bekend

De vernoemde mutatie – A394V – wordt volgens Boudewijns ook in andere onderzoeken vernoemd, maar over het effect ervan is niet bijster veel bekend. ‘Mutatie A394V wordt vermeld in een Brits onderzoek (op pagina 41). Op pagina 44 van datzelfde onderzoek wordt getoond dat deze variant in het Verenigd Koninkrijk dominant is (groene kleur).’

Ook in een Israëlisch onderzoek wordt mutatie A394V vermeld. ‘Op pagina 10 is duidelijk te zien dat deze mutatie – A394V, in het blauw – overal dominant is geworden. De blauwe kleur verdringt namelijk alle andere varianten na verloop van tijd.’

Boudewijns: ‘De deltavariant met mutatie A394V komt dus veelvuldig voor, zowel in Japan als daarbuiten, en de mutatie is ook niet alleen in Japan dominant. We weten echter nog te weinig over het effect van de mutatie om te kunnen besluiten dat ze een negatief effect heeft op de proofreading van het coronavirus.’

Snelle mutaties

En wat als we zouden aannemen dat dit wel zo is en dat een verminderde proofreading meer mutaties in de hand zou werken. ‘Dat hoeft niet noodzakelijk negatief te zijn voor het virus’, zegt Boudewijns. ‘Sterker nog, een hoge mutatiesnelheid is net een van de sterktes van RNA-virussen zoals het coronavirus. Als het coronavirus onze longen infecteert, dan maakt het miljoenen kopieën van zichzelf, die door mutaties allemaal wat van elkaar verschillen. Vaak zijn mutaties geen goede zaak, maar aangezien er zoveel kopieën worden gemaakt, is het niet erg dat er enkele tussen zitten die niet fit meer zijn.’

In sommige gevallen betekenen mutaties zelfs een voordeel voor het virus, legt Boudewijns uit. ‘Ze zorgen voor een betere aanhechting aan onze cellen, een versnelde vermenigvuldiging en een verminderde binding van antilichamen, waardoor ze aan ons immuunsysteem ontsnappen. Wanneer het eiwit van het virus ook maar een beetje van structuur verandert, dan wordt het al minder makkelijk herkend door ons immuunsysteem. Sommige virussen, zoals het influenzavirus of hiv, hebben geen proofreading, en hun hoge mutatiesnelheid is net de sleutel tot hun succes.’

Selectie

Professor Inoue gaat ervan uit dat deze A394V-mutatie voor een catastrofaal aantal mutaties zorgt, zegt Boudewijns, waardoor het virus zijn eigen uitsterven in de hand werkt. ‘Maar gezien het feit dat deze mutatie nu overal dominant lijkt te worden, lijkt het mij logischer dat deze mutatie het virus net een voordeel oplevert. Anders was deze mutatie sneller weggeselecteerd, want zo werkt het principe van evolutie. Toch zien we nog steeds in vele landen, waaronder België, een grote golf die uitsluitend uit delta bestaat – op de nieuwste gevallen van omikron na.’

Als Inoue inderdaad gelijk zou hebben dat de deltavariant een te hoog aantal mutaties opstapelt, dan zou deze variant volgens Boudewijns snel door een meer betrouwbare variant worden weggeconcurreerd. ‘Wat we zien is net het omgekeerde: delta is alomtegenwoordig, en binnen de deltavariant lijkt het exact de A394V-mutatie die het vaakst voorkomt.’

Professor infectieziekten Linos Vandekerckhove (UGent) sluit zich aan bij de analyse van Boudewijns. ‘Het feit dat het virus te veel mutaties zou kennen om ziekmakend te zijn, kan een interessant denkspoor zijn dat ook bij de omikronvariant niet uitgesloten is. Het is echter zo dat door selectie altijd de meer besmettelijke variant van het virus overblijft, omdat het virus daar voordeel uit haalt. Het valt nog af te wachten of een meer besmettelijke variant ook meer mensen ziek maakt. In die zin klopt de redenering van professor Inoue niet. Waarom zou een virus bij selectiedruk kiezen voor een minder besmettelijke, minder ziekmakende variant?’

Wat is dan wel een mogelijke verklaring voor de recente spectaculaire daling van het aantal besmettingen in Japan?

Boudewijns ziet drie meer voor de hand liggende verklaringen voor de daling van het aantal besmettingen: ‘Japan heeft net een enorme coronagolf achter de rug. Er is dus heel wat immuniteit tegen de deltavariant opgebouwd bij de bevolking.’

Ten tweede zijn er, precies door die zware golf, heel wat maatregelen getroffen om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, zoals een zeer strikt gebruik van mondmaskers en strenge regels voor ventilatie en social distancing.

Ten slotte spelen de Japanse vaccinatiecijfers volgens Boudewijns een rol. Begin juli, voor de zware coronagolf, was slechts 15 procent van de Japanse bevolking volledig gevaccineerd. Na een bijzonder snelle uitrol van de vaccinatiecampagne is dat ondertussen al 78,3 procent.

Nog geen bewijs

‘Het is nog veel te vroeg om juiste conclusies te trekken, omdat ook de coronamaatregelen de spreiding van het virus beïnvloeden’, zegt professor Vandekerckhove.

Boudewijns acht de stelling van professor Inoue ‘niet logisch’ en daardoor weinig geloofwaardig. ‘En zelfs als ze waar zou zijn, zou dit niet betekenen dat we van het coronavirus zijn verlost, omdat er genoeg varianten staan te trappelen om de leemte op te vullen.’

Dat laatste heeft Inoue zelf ook aangegeven, zoals blijkt uit een artikel van het Australische News.com. Inoue denkt dat het coronavirus nog altijd een bedreiging is voor Japan. In het artikel zegt Inoue: ‘Nu de deltavariant, die dominant was, aan kracht verliest, is er ruimte voor nieuwe varianten, omdat de vaccins alleen het probleem niet gaan oplossen.’

Volgens hetzelfde artikel is het volgens Inoue ook nog te vroeg om te geloven dat we in de hele wereld een vergelijkbare daling van het aantal coronagevallen zullen zien als in Japan.