Factcheck: geen bewijs dat ‘Amerikaanse biolabs’ in Oekraïne dodelijke ziekteverwekkers zouden ontwikkelen

Volgens berichten op sociale media zouden de Verenigde Staten biolabs in Oekraïne financieren waar dodelijke ziekteverwekkers worden ontwikkeld. Voor die claim, die  gebaseerd is op een oude complottheorie, is nooit enig bewijs geleverd.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Via de website van deCheckers kwam onlangs een vraag binnen over een claim die online rondgaat over vermeende biolabs in Oekraïne. ‘Er zouden meer dan 25 door de Verenigde Staten gefinancierde biolabs in Oekraïne zijn die, als ze worden gekraakt, dodelijke ziekteverwekkers zouden kunnen vrijlaten en verspreiden in de Verenigde Staten en de rest van de wereld’, aldus het bericht.

De vraagsteller stuurt een link door naar Facebook, waar een Nederlandstalige man een meer dan twee jaar oud Youtubefilmpje deelt van de Amerikaanse Tulsi Gabbard met als titel: ‘Er zijn meer dan 25 door de Verenigde Staten gefinancierde biolabs in Oekraïne’.

Wie is Tulsi Gabbard?

Zoals blijkt uit een portret dat Knack vorig najaar publiceerde, werd Tulsi Gabbard in 2012 verkozen in het Huis van Afgevaardigden voor de Democraten, waarna ze snel werd opgenomen in het partijbestuur en belangrijke parlementscommissies.

De relaties met de partij verzuurden echter toen ze in 2016 presidentskandidaat Bernie Sanders steunde en niet Hillary Clinton. In 2020 kwam ze zelf op als presidentskandidaat, zonder veel succes. 

Gabbard omarmde steeds meer het isolationisme van Trump en van toenmalig Fox News-coryfee Tucker Carlson en verliet in 2022 de Democratische Partij. Dat had minstens voor een stuk te maken met de oorlog in Oekraïne. Gabbard verdedigde de positie van Poetin, die zich volgens haar met reden bedreigd voelde.

In de loop van 2024 ging Gabbard campagne voeren voor Donald Trump en werd ze lid van de Republikeinse Partij. Ondertussen is ze door Trump voorgedragen als chef van de Amerikaanse inlichtingendiensten, al moet de Senaat haar benoeming nog bekrachtigen.

In het filmpje, dat iets minder dan 2 minuten duurt, zegt Gabbard dat er 22 tot 30 door de Verenigde Staten gefinancierde biolaboratoria zijn in Oekraïne, waar onderzoek wordt gedaan naar gevaarlijke ziekteverwekkers. ‘Oekraïne is een actief oorlogsgebied met  talloze bombardementen en beschietingen en, zelfs in de beste omstandigheden, kunnen dodelijke ziekteverwekkers, zoals bij covid, makkelijk ontsnappen uit deze labo’s.’ (vanaf 0:13)

Deze ziekteverwekkers kennen geen grenzen, aldus Gabbard, en zouden zich snel door Europa, de Verenigde Staten en de rest van de wereld kunnen verspreiden, met veel leed en doden als gevolg. En dus, vindt Gabbard, moeten die laboratoria onmiddellijk worden gesloten en de ziekteverwekkers vernietigd. In plaats van dit te proberen verdoezelen, moet de regering-Biden daarvoor samenwerken met Rusland, Oekraïne, de NAVO en de Verenigde Naties, aldus nog Gabbard.

Complottheorie

Met wat ze in de video zegt, sluit Gabbard zich aan bij de Russische samenzweringstheorie die gelooft dat in geheime Amerikaanse biolabs in Oekraïne virussen worden gekweekt die de Russische bevolking moeten uitroeien. 

Rusland verkondigt al minstens sinds de annexatie van de Krim in 2014, overigens zonder enig bewijs, dat de Verenigde Staten in het geheim biowapens zouden produceren in Oekraïne. De zogenaamde aanwezigheid van ‘Amerikaanse biolabs’ was een van de voorwendsels die de Russische overheid gelanceerd heeft om de inval in Oekraïne te rechtvaardigen, naast de ‘denazificatie’.

De beweringen van Gabbard over de biolabs blijven ondertussen de ronde doen op sociale media, ook bij Nederlandstalige gebruikers van Facebook en X.

Koude Oorlog

Maar hoe zit het nu precies? Zoals Knack al in maart 2022 schreef, zijn er inderdaad ‘biologische laboratoria’ in Oekraïne, en financieren de Amerikanen er ook projecten. Alleen is er niets geheim aan die labs of aan die Oekraïens-Amerikaanse samenwerking, en hebben de laboratoria niets met de ontwikkeling van biowapens te maken: ze doen onderzoek naar infectieziektes. Informatie daarover is publiek en valt onder meer te consulteren op de website van de Amerikaanse ambassade in Oekraïne. 

Voor een deel gaat het om oude militaire instellingen uit de Sovjetperiode, waar tijdens de Koude Oorlog onderzoek gedaan werd naar pathogene en giftige stoffen die ook als biologische wapens konden dienen voor de Sovjet-Unie.

Het Pentagon heeft al sinds 1991 een programma voor de ontmanteling van de voorraden nucleaire, chemische en biologische wapens in de Koude Oorlog-depots. Pittig detail is dat Rusland tot 2013 zelf bij dat programma betrokken was.

Poetin

In het voorjaar van 2022 ging online het hardnekkige gerucht dat de apenpokken uit een Oekraïens laboratorium zouden zijn gekomen. Heel wat coronasceptici geloofden dat het coronavirus uit een lab kwam. Wie daarvan overtuigd was, nam makkelijk aan dat ook het apenpokkenvirus in een laboratorium was ontwikkeld en als volgende ‘plandemie’ op de bevolking was losgelaten. 

Aan de hand van een analyse van meer dan 3 miljoen Telegramberichten onderzochten Pointer, VRT NWS en Knack toen waar dat complotverhaal vandaan kwam, en hoe het zich verspreidde in het Nederlandse taalgebied. Uit dat onderzoek bleek dat ook nogal wat Nederlandstaligen zich, bewust of onbewust, voor de kar van de Russische propaganda lieten spannen.