Factcheck: deze video bewijst niet dat Oekraïners werden gedwongen om op burgers te schieten

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media wordt een video gedeeld met ‘bewijs’ dat Oekraïense soldaten van hun bevelhebbers het order zouden hebben gekregen om burgers neer te schieten. Een Oekraïense militair getuigt daarover in de video, maar verschillende elementen wijzen erop dat het om een afgedwongen getuigenis gaat. Op beelden die uit de video werden geknipt, is te zien hoe dezelfde militairen door Russische soldaten worden overmeesterd en onder schot gehouden.

Op 18 april plaatst Ezra Armakye, woordvoerder van Vecht voor Vrijheid, onderstaande Facebookpost (hier gearchiveerd). Het bericht wordt 52 keer gedeeld en bereikt zo 21.100 Facebookgebruikers.

In de post deelt Armakye een video waarin ‘krijgsgevangenen van de Nationale Garde van Oekraïne vertellen hoe de leiders het bevel gaven om burgers van Roebizjne neer te schieten’.

In het lange bijschrift bij de video stelt Armakye dat de Vlaamse media niet neutraal zijn in hun berichtgeving, en dat ze betaald worden om gevaarlijke personen uit de wind te zetten. ‘Steeds meer beelden en getuigenissen kunnen gevonden worden op het internet dat Oekraïne zijn eigen volk heeft aangevallen en een eigen propaganda is gestart’, schrijft hij.

De bijgevoegde video zou moeten bewijzen dat Oekraïne zijn eigen volk aanvalt. In de commentaren onder de post zien we dat een aantal mensen er, net als Armakye, van overtuigd is dat ‘de media’ niet te vertrouwen zijn. ‘Zoveel misdaad die weggemoffeld wordt met leugens en misleiding’, schrijft een vrouw.

Maar we lezen ook kritiek op het bericht. Iemand suggereert dat de Oekraïense militairen in de video zeggen wat ze moeten zeggen van de Russen. Iemand anders stelt dat de Russische pers geen betrouwbare bron is.

Dezelfde video, zonder Engelse ondertitels, gaat rond op andere kanalen en in andere landen. Op YouTube (hier gearchiveerd) werd hij al meer dan 1,2 miljoen keer bekeken.

We analyseren de video.

1) Wat zien we?

In de video van 2 minuten en 6 seconden zien we drie mannen in legeruniform. Een van hen (rechts in beeld) is aan het woord. Hij beantwoordt vragen van een interviewer die niet in beeld komt. De Engelse ondertitels zijn een correcte vertaling van wat de man in het Russisch zegt.

De man vertelt dat hij en zijn collega’s van hun commandanten het bevel kregen om te schieten op iedere bewegende persoon, burger of niet. ‘Op een gegeven moment werden mensen gebracht, zowel vrouwen als mannen.’

Over hoeveel mensen het ging en hoe die tot bij hen werden gebracht, weet de soldaat naar eigen zeggen niet. ‘Het was totale chaos. Die mensen droegen witte armbanden. Het waren inwoners van Roebizjne. Ze moesten plaatsnemen voor ons en wij kregen het bevel om ze allemaal neer te schieten, als vergelding voor de vermeende gebeurtenissen in Boetsja (nadat Russische troepen wegtrokken uit die stad werden honderden burgerslachtoffers gevonden, nvdr.).’

Omdat de soldaten weigerden burgers dood te schieten, werden ze – opnieuw naar eigen zeggen – in een put gestopt. ‘Hoe lang we in die put gezeten hebben, weet ik niet… Een dag, twee dagen. We werden bewaakt door mensen die bij de groep hoorden die de burgers had gebracht. […] ’s Nachts, toen ze dronken waren, hebben wij hen ontwapend en zijn we als bij wonder kunnen ontsnappen. We zijn naar Roebizjne gelopen, waar we ons hebben overgegeven aan de eenheden van de Volksmilitie van Loegansk.’

De video toont weinig context: we zien alleen de drie mannen en een tafel. Mogen we deze getuigenis voor waar aannemen?

2) Bron?

In de video zien we linksboven een logo (rood kader). We maken een screenshot van het logo en laden het op in de Russische zoekmachine Yandex.

Zo komen we erachter dat dit het logo is van het leger van de Volksrepubliek Loegansk. Dat is de zelfverklaarde republiek in Oost-Oekraïne die in 2014, op aansturen van pro-Russische rebellen, de onafhankelijkheid uitriep. De Volksrepubliek wordt door Oekraïne niet erkend. Rusland erkende de onafhankelijkheid van de separatistische Oekraïense deelrepublieken Loegansk en Donetsk op 21 februari 2022, enkele dagen voor de Russische inval in Oekraïne.

De video blijkt daadwerkelijk afkomstig van het leger van Loegansk. Dat leger heeft een eigen pagina op VKontakte, een Russische socialenetwerksite die vergelijkbaar is met Facebook. Daar vinden we diezelfde getuigenis terug (hier gearchiveerd).

De video werd opgeladen op 10 april om 18u16 en dateert dus van die datum of eerder. Opvallend: deze video duurt 3 minuten 35 en is dus langer dan de video op Facebook.

3) Context?

De getuigenis is iets langer, maar vooral de eerste vijftien seconden van de lange versie vallen op. We zien in snelle opeenvolging onderstaande beelden:

Drie mannen liggen op de grond en een van hen wordt gekneveld.

We zien een man waarvan de ogen zijn afgeschermd met legerkledij en tape.

We zien iemand in ontbloot bovenlijf met opvallende tatoeages.

We zien vier geblinddoekte mannen die vervoerd worden.

De korte fragmenten sluiten af met een van de geblinddoekte mannen die wordt vastgehouden door een soldaat met een wapen (geel kader).

De korte fragmenten geven de indruk dat de mannen krijgsgevangenen zijn. Doordat al de beelden samen nog geen 15 seconden duren, is het moeilijk om daarover sluitende uitspraken te doen. Sommige beelden hebben echter een andere kwaliteit dan de getuigenis die we op Facebook zagen, wat doet vermoeden dat ze van een andere bron afkomstig zijn.

We vinden andere beelden van dezelfde beginscène op de Russische chatapp Telegram.

In die video zien we een iets langer fragment van de mannen die gekneveld op hun buik op de grond liggen. We zien ook een andere scène op een binnenplaats, waarin een soldaat met rode armband (rood kader) en wapen (geel kader) de vier geknevelde en geblinddoekte militairen aanstuurt.

Vervolgens worden de vier naar binnen begeleid door Russische soldaten, vermoedelijk naar de ruimte waar het interview werd opgenomen.

De rode armbanden kunnen erop wijzen dat het om Russische soldaten gaat. We zien ook duidelijk het insigne ‘Z’ op een van de uniformen, wat dit vermoeden versterkt.

In de Telegramvideo moet de man die aan het woord is in de Facebookvideo zich identificeren. Hij zegt dat hij ‘in Dnipropetrovsk in dienst ging bij […] de Nationale Garde [het Oekraïense leger]’.

In de video op Facebook zien we slechts drie mannen, maar eigenlijk zijn het er vier. In de Telegramvideo zien we dat er rechts van de persoon die spreekt nog een vierde krijgsgevangene aanwezig is. Hij is de man met de opvallende tattoos (blauw kader), die we eerder tegenkwamen.

In een andere video op hetzelfde Telegram-kanaal zien we dat hij zich op diezelfde plek moest identificeren, in bloot bovenlijf (links). Zijn tattoos komen overeen met die in de video van het leger van de Volksrepubliek Loegansk (rechtsonder).

De man heeft nog een derde opvallende tattoo op zijn been met in het Oekraïens de strijdkreet ‘Glorie aan Oekraïne’.

Ook een tweede geblinddoekte en geknevelde persoon (links) kunnen we met zekerheid identificeren als een van de getuigen (rechts). De camouflage op zijn uniform (blauw kader), de kledij onder zijn uniform (rood kader) en zijn snor en lippen (geel kader) komen overeen.

Al deze elementen wijzen erop dat het om vier Oekraïense soldaten gaat die gevangen werden genomen door Russische soldaten. Er bestaat dus een kans dat ze onder druk gezet werden voor hun getuigenis.

Alle bovenstaande video’s werden opgeladen op 10 april. De precieze locatie van de beelden konden we voorlopig niet achterhalen. Alle berichten verwijzen wel naar de stad Roebizjne, op 85 kilometer van de stad Loegansk. In Roebizjne werd de voorbije weken hevig gevochten tussen Russische en Oekraïense troepen.

4) Russische tv

Beelden van de getuigenissen zijn ook getoond in tv-journaals op de Russische staatszender ‘Rusland 1’.

Enkele dagen later, op 14 april, duiken op Telegram verschillende beelden en foto’s op van deze krijgsgevangenen (gekleurde kaders). Ze zitten op hun knieën aan een herdenkingsmonument.

Ze worden geïnterviewd door een reporter van Rusland 1. De man uit de Facebookvideo (blauw kader) neemt ook hier het woord en heeft het over het negatieve beeld dat wordt geschetst van Russen op de Oekraïense televisie: ‘Maar je moet de televisie niet geloven. Eerlijk gezegd, ze behandelen ons goed. We hebben het warm, we krijgen kleren, we krijgen schoenen, ze geven ons te eten, ze geven ons de mogelijkheid om te douchen. Eerlijk gezegd had ik dit niet verwacht.’

Wanneer de man knielt, zegt hij: ‘We zijn beschaamd’.

Opnieuw zijn Russische militairen met wapens (gele kaders) duidelijk aanwezig. Op een monument lezen we de Russische tekst ‘We vergeten niet, we vergeven niet’ (rood kader).

We zoeken met die tekst op Yandex Maps (rood kader). Zo vinden we een herdenkplaats met die naam ten zuiden van Loegansk. In die regio woedt de oorlog tussen het Oekraïense leger en pro-Russische separatisten al sinds 2014. Het monument verwijst daarnaar.

Wanneer we satellietbeelden van de plek vergelijken met visuele elementen in de achtergrond van de video’s, dan zien we onder meer een industriële schoorsteen (rode kader) en een kapelletje (gele kaders). Daarmee kunnen we de locatie van de opnames bepalen (blauwe cirkel).

Op een pro-Russische nieuwssite uit Loegansk worden beelden van de Oekraïense soldaten op de herdenkplaats gebruikt bij een artikel met als titel ‘Militanten van de “Rechtse Sector” wilden “Boetsja wreken” door de inwoners van Roebizjne neer te schieten’.

Dat artikel trekt de echtheid van de gruwel in Boetsja in twijfel. Deze claims werden al uitgebreid ontkracht door The New York Times en Bellingcat aan de hand van publieke bronnen en satellietbeelden. Ook een uit de context gerukte boodschap van de burgemeester van Boetsja, waarover Knack eerder schreef, wordt aangehaald om twijfel te zaaien over Boetsja.

Behalve de getuigenissen van deze krijgsgevangenen, vonden we geen enkel bewijs voor de ‘vergelding vanwege Boetsja’ waaraan deze krijgsgevangenen naar eigen zeggen tegen de bevelen van hun oversten in niet hebben deelgenomen. Geen enkele van de video’s die we bekeken of artikels die we lazen haalden een ander element aan dan de getuigenissen van deze krijgsgevangenen.