Factcheck: ‘De laatste 40 jaar zijn we narcistischer geworden’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Dat vertelde Jan Derksen, hoogleraar klinische psychologie (VUB), onlangs in De Morgen. Maar klopt dat wel?

‘De mens, empathischer geworden? Narcistischer ja’, was onlangs een citaatkop in De Morgen. ‘De mens, empathischer geworden? Ik denk niet dat die hypothese gestut kan worden door historisch-wetenschappelijk onderzoek’, zei Jan Derksen, emeritus hoogleraar klinische psychologie aan de VUB in de krant. ‘Wat we wél met empirische zekerheid kunnen zeggen, is dat we de laatste 40 jaar narcistischer zijn geworden. Onze emotionele intelligentie – en daar maakt empathie toch deel van uit – is flink gedaald. Een van de redenen daarvoor is dat we steeds vaker via sociale media communiceren. Dat heeft als nadeel dat we niet meer zien hoe anderen op onze communicatie reageren.’

De twitterende Amerikaanse president Donald Trump lijkt het levende bewijs van wat Derksen zegt. Maar klopt het?

‘Psychologie is niet de mechanica van Newton’, zegt Derksen aan de telefoon. Onze conclusies zijn altijd voorlopig en voor discussie vatbaar.’ Toch is er ‘behoorlijke consensus’, vervolgt hij. ‘Mijn collega Jean Twenge van de universiteit van San Diego heeft er uitgebreid kwantitatief onderzoek naar gedaan. In Nederland hebben we zelf kwalitatief onderzoek verricht, wat is gepubliceerd in mijn boek Zijn we wel narcistisch genoeg uit 2007. Daarmee is zowel kwalitatief als kwantitatief aangetoond dat onze narcistische trekken de afgelopen 40 jaar zijn toegenomen.’

Er zijn geen of nauwelijks verschillen tussen de generaties.

Het referentieonderzoek van Twenge en collega’s is gepubliceerd in 2008 in Journal of Personality. Op grond van een meta-analyse en gegevens van ruim 16.000 Amerikaanse studenten zien de auteurs over de periode 1979-2006 ‘een systematische stijging in scores op de Narcissistic Personality Inventory (NPI)‘, lezen we. Narcisme valt wetenschappelijk te omschrijven ‘als een zelfregulerend systeem waarmee mensen op verschillende sociale manieren een gevoel van eigenwaarde en verbetering nastreven, maar met weinig aandacht voor de gevolgen daarvan voor anderen’. De NPI is een gevalideerd meetinstrument met een batterij van 40 vragen. Of je akkoord gaat met de stelling ‘Ik heb een natuurlijk talent om mensen te beïnvloeden’, bijvoorbeeld. Door de antwoorden van verschillende generaties studenten te vergelijken, kwamen de onderzoekers tot hun conclusie.

Maar die is intussen achterhaald, zegt professor psychologie Bart Wille (UGent). Andere onderzoekers – Brent Roberts (University of Illinois) en collega’s – hebben de studie van Twenge overgedaan, met bijkomende data van meer dan 4000 studenten. Met die extra gegevens ‘verdwijnt het bewijs voor Generation Me‘, lezen we in de publicatie uit 2010. Wille: ‘Er zijn geen of nauwelijks verschillen tussen de generaties.’

Met het ouder worden neemt de neiging tot narcisme af, weet Wille. ‘Trump is een uitzondering op die regel. Jongeren van pakweg 17 tot 23 jaar zijn cru gezegd vooral met zichzelf bezig. Door te gaan werken, een langdurige relatie aan te gaan en bijvoorbeeld kinderen te krijgen, verandert dat.’

Ook professor persoonlijkheidspsychologie Peter Kuppens (KU Leuven) weerspreekt Derksens claim. ‘Onderzoek van Trzesniewski en Donnellan (2010), met gegevens van bijna 500.000 Amerikaanse studenten, vindt ook weinig bewijs voor veranderingen over de tijd.’