Factcheck: dat vrijgelaten slaven burgerrecht kregen, leidde niet tot de val van Rome, zoals Filip Dewinter eerder beweerde

‘Door stemrecht en burgerschap te verlenen aan slaven is het Romeinse Rijk ook ten onder gegaan’, zei Filip Dewinter (Vlaams Belang) in Humo. Vrijgelaten slaven konden burgerrecht krijgen, maar er is geen oorzakelijk verband met de val van het Romeinse Rijk. We beoordelen de stelling als onwaar.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In een interview in Humo zei Filip Dewinter (Vlaams Belang): ‘Door stemrecht en burgerschap te verlenen aan slaven is het Romeinse Rijk ook ten onder gegaan.’ Wanneer we contact met hem opnemen, verwijst hij naar een boek uit de 18e eeuw: The History of the Decline and Fall of the Roman Empire van Edward Gibbon. ‘Het succes van het oude Rome was gebouwd onder andere op de slavernij, maar ze was ook de ondergang ervan’, aldus Dewinter. ‘Steeds meer deed Rome een beroep op slaven om zijn economie en leger draaiende te houden. Daarvoor werden steeds meer zogenaamde rechten aan de slaven gegeven. Uiteindelijk was Rome zo afhankelijk – zowel op economisch als op militair vlak – van de slaven dat het niet anders kon dan die almaar meer rechten en faciliteiten in het kader van het Romeinse burgerschap te geven. Dat leidde tot opstanden en geweld, wat het rijk intern verzwakte en ten gronde richtte.’ Dewinter geeft wel toe dat nog veel andere factoren daarbij meespeelden.

Professor geschiedenis Paul Erdkamp (VUB) ziet veel onjuistheden. ‘Slaven kregen nooit Romeins burgerrecht. Eigenaars konden hun slaven wel vrijlaten. Die vrijgelatenen kregen dan burgerrecht en mochten stemmen, maar bijvoorbeeld geen magistraat worden: er waren beperkingen. Dat het leger draaiende gehouden werd met slaven is onzin: slaven en vrijgelatenen mochten in de regel niet in het leger. Ook belangrijk is dat slaven niet altijd “vreemdelingen” waren. Ook vondelingen werden bijvoorbeeld vaak tot slaaf gemaakt. Los daarvan zijn er problemen met de chronologie. Dat vrijgelatenen burgerrecht kregen, zien we volop in de midden-republiek, wanneer het Romeinse Rijk nog lang niet aan vallen toe was. Bovendien werd het stemrecht al onder de eerste keizer een lege huls. Er zijn wel enkele slavenopstanden geweest, denk aan Spartacus, maar vooral ten tijde van de republiek. Het is populair om actuele fenomenen, zoals migratie, te linken aan de val van het Romeinse Rijk, maar die zat véél complexer in elkaar.’

Professor geschiedenis Koenraad Verboven (UGent) valt zijn collega bij. ‘In de late republiek waren er veel veroveringen en massaal veel geïmporteerde slaven. Een deel werd inderdaad vrijgelaten. Maar het is een misvatting dat dit een “vijfde colonne migranten” was die de Romeinse cultuur onderuit haalde. Het liep namelijk eeuwenlang goed. Bovendien is “dé val van Rome” een mythe. Het gebeurde geleidelijk, met talloze oorzaken. Het werk van Gibbon is een klassieker, toen werd het idee van “declinism” populair: klassieke beschavingen die uiteindelijk ten onder gaan. In de 19e eeuw werd dit gelinkt aan biologisch racisme: het idee dat (vooral oriëntaalse) slaven het zuivere ras “bezoedelden”. Het belangrijkste argument waren de vaak Grieks-oriëntaalse namen van vrijgelatenen. We weten intussen dat dit niet hun originele namen waren: het waren populaire namen die ze hadden gekregen van hun vroegere eigenaars. Vandaag grijpen extreemrechtse kringen graag terug naar dat racistische idee, maar het klopt niet.’