Factcheck: België is niet ‘met voorsprong’ het meest deloyale NAVO-land maar hinkt wel flink achterop

Op Facebook noemt Kamerlid Theo Francken (N-VA) België ‘met voorsprong het meest deloyale NAVO-land’. Budgettair gezien bengelt ons land inderdaad achteraan het NAVO-peloton, maar Luxemburg spendeert een nóg kleiner percentage van zijn bbp aan defensie. Specialisten zeggen dat de loyauteit aan het militaire bondgenootschap niet enkel aan het defensiebudget kan worden afgemeten. Dat blijkt uit onderzoek in het kader van de Factcheckmarathon van de Lage Landen.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

In een Facebookpost van 27 mei verwijst Kamerlid Theo Francken (N-VA) naar twee debatten over defensie waaraan hij had deelgenomen – één op Terzake en één aan de UGent. Franckens belangrijkste punt in beide debatten was dat de volgende regering fors moet investeren in defensie, want ‘België is met voorsprong het meest deloyale NAVO-land’, aldus Francken.

We nemen contact op met Charlotte Vandecruys, woordvoerder van de N-VA in de Kamer en vragen haar met welke bronnen Theo Francken zijn bewering staaft.
‘De NAVO-statistieken van dit voorjaar geven aan dat België op de voorlaatste plaats staat, voor Luxemburg, als het gaat over de defensie-uitgaven, uitgedrukt in procent van het bbp (bruto binnenlands product)’, laat Vandecruys weten via e-mail.

Vandecruys stuurt een link door naar de website van de NAVO. ‘Op pagina 3 vinden we een sprekende statistiek terug’, schrijft ze. ‘Andere statistieken in het document wijzen in dezelfde richting.’ Slechts een derde van de NAVO-landen haalde in 2023 de norm van 2 procent.

‘In dit NAVO-bericht van 14 februari 2024 zien we dat de uitgaven van de Europese NAVO-bondgenoten stijgen tot een geschatte 2 procent van het bbp in 2024, maar dat België daar opnieuw onder blijft, ook met de ambitie van het STAR-plan (STAR staat voor Service – Technology – Ambition – Resilience, het is een innvesteringsplan dat werd ingevoerd in juni 2023 en dat het Belgische leger moet klaarstomen voor de complexe uitdagingen van morgen, nvdr.)’, gaat Vandecruys verder in haar e-mail.

Franckens woordvoerder stuurt ook onderzoek uit 2022 van het Britse Parlement door. Daaruit blijkt inderdaad dat landen zoals Tsjechië en Hongarije veel snellere en meer ambitieuze investeringsplannen op tafel hebben gelegd. ‘De urgentie is bij ons echt nog niet doorgedrongen’, leidt ze daaruit af.

‘Ook uit een artikel van de FT blijkt dat andere lidstaten, ondanks soms hogere staatsschulden, meer inspanningen leveren op vlak van defensie’, gaat ze verder. In dat artikel lezen we dat de landen – zoals België, Italië en Spanje – die ver van de drempel van 2 procent zitten, vaak ook een hoge schuldgraad en een groot begrotingstekort hebben.

2-procentnorm

De NAVO-bondgenoten zijn in 2014 onderling overeengekomen dat ieder land ten minste 2 procent van zijn bbp moet spenderen aan defensie. Voor ons land komt die 2 procent neer op 11,3 miljard euro. Dat is het dubbele van wat ons land nu uitgeeft. Voor alle duidelijkheid: het gaat daarbij over wat ieder land zelf uitgeeft aan defensie, de bondgenoten betalen niets aan de NAVO.

Van Cédric Maes, woordvoerder van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS), kregen we onderstaande gegevens over de evolutie van de Belgische defensie-uitgaven.

Voor 2014 ging het om 3,9 miljard euro, wat neerkwam op 0,97 procent van het bbp. In 2023 was het 7 miljard euro of 1,22 procent van het bbp, volgens Defensie.

Meer dan geld alleen

Wannes Verstraete, doctoraatsstudent politieke wetenschappen (VUB en Egmont Instituut) vindt het niet correct om een NAVO-bondgenoot enkel en alleen op budget te evalueren. ‘We waren vorig jaar inderdaad de voorlaatste wat defensiebudget betreft en de huidige coalitie heeft de belofte gemaakt om pas tegen 2035 2 procent van het bbp aan defensie uit te geven. Dat is inderdaad onvoldoende en kan deloyaal overkomen ten opzichte van de NAVO-bondgenoten. We zijn met andere woorden niet solidair op budgettair vlak, en het klopt dat daar een inhaalbeweging moet komen. Heel wat politieke partijen zijn er ook voorstander van om versneld, tegen 2029, de 2-procentnorm te halen.’

Bovendien, benadrukt Verstraete, neemt België actief deel aan NAVO-missies, zoals momenteel in Litouwen en Roemenië, ondanks de beperkte middelen van Defensie. ‘Ook nemen we vaak deel aan grote NAVO-oefeningen, zoals onlangs nog aan Steadfast Defender, en blijven we loyaal deelnemen aan de nucleaire missie van het bondgenootschap. Zo waren we in 2022 nog het gastland voor de jaarlijkse nucleaire oefening Steadfast Noon. Ten slotte blijven we ook een goede gastheer voor zowel het NAVO-hoofdkwartier in Brussel als de Supreme Headquarters Allied Powers Europe in Bergen’, aldus nog Verstraete.

De conclusie, volgens Verstraete, is dat België deloyaal is in de ogen van wie enkel naar het budgettaire aspect kijkt, en moeten we op dat vlak in ieder geval een inhaalbeweging maken. ‘Maar in de ogen van wie verder kijkt, is België helemaal niet deloyaal ten opzichte van de NAVO.’

Geen spelbreker

Professor internationale veiligheid Alexander Mattelaer (VUB en Egmont Instituut) zit op dezelfde lijn als Verstraete: ‘Ja, op budgettair vlak is er een probleem’, laat hij via e-mail weten. ‘Wij moeten onze beloftes ten aanzien van die 2-procentnorm nog nakomen terwijl andere achterblijvers, zoals Canada, hun achterstand aan het inhalen zijn. Anderzijds zijn wij niet de dissidente stem in de NAVO en zijn we op dat vlak dus wel loyaal. Wij zijn geen spelbreker in de consensus, zoals landen als Frankrijk, Turkije of Hongarije dat soms zijn. Turkije staat bijvoorbeeld wel eens op de rem als het gaat over samenwerking met de Europese Unie, en Frankrijk heeft een traditie als dwarsligger binnen het militair bondgenootschap. Denk maar aan Macron die de NAVO “hersendood” noemde.’

Hoe dan ook zitten we met een ernstig probleem, vindt Mattelaer. ‘Het punt dat Francken wilde maken, zij het met enige overdrijving, is legitiem: onze positie op het vlak van veiligheid en diplomatie erodeert, en we komen niet na wat we zelf hebben beslist.’

‘Naast de 2-procent-doelstelling zijn er ook de capability targets,’ beklemtoont hij nog. ’Dat zijn de concrete militaire behoeften die uit de defensieplannen van de NAVO voortvloeien. Die targets bepalen hoeveel schepen, vliegtuigen, grondeenheden, etc. binnen een afgesproken tijdspanne per individuele bondgenoot beschikbaar moeten zijn om de gemeenschappelijke verdedigingsplannen te kunnen waarmaken. Ook op dat vlak hinkt België achterop, met name omdat de behoeften door de Russische agressie sterk zijn toegenomen terwijl onze aantallen achterblijven.’

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheckmarathon van de Lage Landen met als partners Knack, VRT NWS, RTBF, Factcheck Vlaanderen, Pointer-NCRV, Het Algemeen Dagblad, en deCheckers.