Factcheck: ja, de oppervlakte verwoest door natuurbranden in Europa neemt af

De Deense statisticus Bjorn Lomborg heeft op sociale media een grafiek gedeeld die moet aantonen dat de oppervlakte die getroffen wordt door bosbranden in Europa nu kleiner is dan het gemiddelde van de afgelopen decennia. De grafiek klopt, maar de conclusie die hij uit deze en soortgelijke grafieken trekt, rammelt. Klimaatverandering heeft wel degelijk invloed op bosbranden in Europa, blijkt uit studies en een rapport van de Europese Commissie.

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Bosbranden: ze zijn ook deze zomer niet weg te slaan uit het nieuws. Op 3 augustus publiceerde VRT NWS een artikel over bosbranddata van het Europees Ruimteagentschap (ESA). Volgens hun cijfers zou de natuur die door bosbranden verbrand werd in de EU dit jaar 40 procent hoger liggen dan gemiddeld over de afgelopen twintig jaar. Vorig jaar waren de cijfers zelfs meer dan dubbel zo hoog als dat gemiddelde. 2022 was namelijk een bijzonder zwaar bosbrandjaar.

Op X (voorheen Twitter) deelde de Deense politieke wetenschapper Bjorn Lomborg daarentegen een grafiek die op een omgekeerde tendens wijst (hier gearchiveerd).Lomborg is niet aan een universiteit verbonden, maar leidt zijn eigen denktank Copenhagen Consensus Center. 

De grafiek toont de cumulatieve oppervlakte verwoest door bosbranden in Europa van dit jaar tot begin augustus. Op de grafiek is duidelijk te zien dat er in dit jaar minder oppervlakte in rook opging dan gemiddeld, en dat het cijfer begin augustus samenviel met het minimum van de laatste tien jaar. Een wetenschapsjournalist van het Nederlandse De Volkskrant deelde de grafiek ook en gaf Lomborg gelijk (hier gearchiveerd).

Lomborg deelde de foto ondertussen op 19 augustus nog eens opnieuw (hier gearchiveerd). Zijn post bereikte ondertussen al ruim 1,1 miljoen mensen en werd meer dan 1500 keer geretweet. Ook op zijn Facebookpagina deelde hij al meermaals dezelfde grafiek. Zijn laatste post van de grafiek dateert eveneens van 19 augustus (hier gearchiveerd). Sindsdien deelden 126 gebruikers de grafiek op hun pagina. 

Lomborg staat bekend om zijn oordeel dat de ernst van klimaatverandering wel meevalt. In 2001 publiceerde hij zijn controversiële bestseller The Skeptical Environmentalist bij het gerenommeerde Cambridge University Press. Ook over de link tussen bosbranden en klimaatverandering heeft hij al vaker geschreven. Zo publiceerde hij eind juli nog een opiniestuk met als titel ‘Nee, klimaatverandering heeft de wereld niet in brand gezet’ bij Wall Street Journal. Met de cijfers die hij enkele dagen later op X deelde, probeerde hij die these kracht bij te zetten.

Maar zijn de cijfers die Lomborg op X deelde nu effectief bewijs dat bosbranden niet meer, maar minder verwoestend worden? Op sociale media doet die vraag alvast rijkelijk de ronde. Zo deelde een populaire Vlaamse klimaatscepticus een gelijkaardige claim (hier gearchiveerd). 

Grafieken geven data correct weer

De data die Lomborg in zijn post gebruikt, zijn afkomstig van het Global Wildfire Information System (GWIS). Dat wereldwijd systeem bouwt voort op een reeks lokale observatiesystemen zoals het European Forest Fire Information System (EFFIS) dat bosbranddata verzamelt voor de Europese Unie. Hij koos ervoor de data voor heel Europa  en niet enkel de EU te gebruiken. 

De grafiek die we op de website van GWIS vinden, komt overeen met het screenshot dat Lomborg publiceerde. Momenteel ligt de totale verbrande oppervlakte een stuk lager dan gemiddeld en benaderen de cijfers de kleinste totale oppervlakte van de laatste twintig jaar. 

De situatie ziet er weliswaar helemaal anders uit wanneer we enkel EU-landen beschouwen. Die data is terug te vinden op de website van EFFIS. Op de grafiek is zichtbaar dat de verbrande oppervlakte vroeger in het jaar begon toe te nemen dan gemiddeld. Momenteel ligt de totale verbrand oppervlakte een stuk hoger dan gemiddeld.

De satellietdata waar GWIS en EFFIS zich op baseren, tonen dus aan dat de oppervlakte die natuurbranden jaarlijks in vuur leggen, dit jaar kleiner is dan gemiddeld in Europa. Voor de EU liggen de cijfers dan weer hoger dan gemiddeld. 

Data vertelt niet alles

Er zijn weliswaar ook vragen te stellen bij het gebruik van satellietdata zoals die van GWIS en EFFIS. Volgens Thomas Smith, een geograaf en bosbranddeskundige (London School of Economics) die op X zijn bedenkingen bij een opiniestuk van Lomborg in Wall Street Journal over gelijkaardige cijfers postte, missen de wereldwijde statistieken vaker kleine branden. Andere onderzoekers wijzen er op dat meer dan de verbrande oppervlakte alleen bepaalt hoe ‘ernstig’ en ‘intens’ bosbranden zijn. Zo zouden onder andere de eigenschappen van de verbrande natuur heel belangrijk zijn.

Bovendien geven de cijfers meer branden dan alleen bosbranden weer. EFFIS (EU) verwijst consequent naar bosbranden, maar GWIS (wereldwijd) gebruikt de term ‘natuurbranden’. Daar vallen ook branden van ecosystemen zoals savanne, toendra en heide onder. Vooral in die gebieden zien we volgens aardsysteemwetenschapper Sander Veraverbeke (Vrije Universiteit Amsterdam) afnames in de verbrande oppervlakte. Onderzoek gepubliceerd in Science bevestigt dat.

Maar de cijfers die Lomborg in zijn post op X aanbrengt zijn dus wel degelijk correct. Ze geven aan dat de situatie in Europa dit jaar niet ernstiger is dan gemiddeld. Maar bewijzen die cijfers ook dat de impact van klimaatverandering op bosbranden kleiner is dan de berichten over bosbranden deze zomer op het eerste gezicht doen geloven?

Klimaatverandering wel een belangrijke impact

Lomborg nam in eerdere opiniestukken (zoals deze en deze) en posts op sociale media de stelling in dat klimaatverandering nauwelijks een impact heeft op de bosbranden die we de laatste jaren waarnemen. Hij gebruikt grafieken zoals bovenstaande om die these te staven. 

Zijn conclusie blijkt echter voorbarig. 

Zo staat het volgens het laatste bosbrandenrapport van de Europese Commissie buiten kijf dat brandgevaarlijke omstandigheden in Europa net zijn toegenomen. ‘Klimaatverandering zorgt ervoor dat grotere gebieden risico lopen en het bosbrandseizoen langer duurt’, stelt dat rapport (pagina 4). Volgens een studie, gepubliceerd in Nature, die de lengte van bosbrandseizoenen tussen 1979 en 2013 onderzocht, is er inderdaad een substantiële verlenging van het seizoen merkbaar in de mediterrane regio.

Dat de verbrande oppervlakte in Europa niet toeneemt, betekent dus niet dat klimaatverandering geen impact heeft op de bosbranden in die regio. ‘Dat bosbranden nu gaan van west naar oost en plaatsvinden in zowel Noord-, Centraal- en Zuid-Europese landen is een duidelijk bewijs van de effecten van klimaatverandering’, vervolgt dat meest recente bosbrandenrapport van de Europese Commissie.

Veraverbeke (Vrije Universiteit Amsterdam) bevestigt dat. ‘Zowat overal ter wereld is de frequentie in brandgevoelig weer toegenomen’, zegt hij. Ondanks de dalingen in verbrande oppervlakte verhoogt het risico op bosbranden dus. Vooral voor Noord-Europa kan dat problematisch worden. ‘Er is een wereldwijde toename bezig in gebieden zoals de noordelijke boreale bossen’, gaat hij verder. Een onderzoeksartikel uit 2021 gepubliceerd in Science Advances bevestigt de toename van branden in boreale bossen.