Mysterie van de dag: waarom is het zo moeilijk om toe te geven dat je fout bent?

Deze zomer viert Knack.be de mysteries van het leven. Elke dag kruipen we in de huid van een verwonderd kind en verbazen we ons over al dan niet alledaagse mysteries. Vandaag: waarom is het zo moeilijk om toe te geven dat je fout bent?

We maken allemaal weleens fouten en daar is niets mis mee. Er is wel iets mis als je je eigen fouten niet wilt of kunt toegeven. Want, dat is toch zo verdomd moeilijk, niet? Hoe komt dat?

Psychologen wijten het fenomeen aan wat ze noemen ‘cognitieve dissonantie’, aldus The New York Times. Dat is de stress die we ervaren wanneer we vasthouden aan twee tegenstrijdige gedachten of gedragingen. Zo denk je van jezelf misschien dat je een vriendelijk en eerlijk persoon bent, maar als je iemand op arrogante wijze de pas afsnijdt in het verkeer, ervaar je dissonantie. Om daarmee om te gaan, ontken je je fout en vind je dat de andere chauffeur maar beter had moeten uitkijken. Of dat jij voorrang had, terwijl dat eigenlijk niet het geval was. Om de dissonantie te verminderen, moeten we ofwel toegeven dat we een fout hebben gemaakt of onze fouten goedpraten.

Vliegende schotel

Het was de Amerikaanse sociaal psycholoog Leon Festinger die de theorie van cognitieve dissonantie in de jaren 50 van de vorige eeuw introduceerde toen hij een kleine religieuze groepering bestudeerde die geloofde dat een vliegende schotel haar leden zou beschermen tegen de apocalyps op 20 december 1954. In zijn boek When Prophecy Fails schreef hij dat de groep de cognitieve dissonantie reduceerde door de feiten opnieuw te interpreteren en te stellen dat God beslist had om hen te sparen.

Wanneer we onze excuses aanbieden, moeten we de dissonantie dus aanvaarden en dat is vervelend. Maar aan de andere kant blijkt uit onderzoek dat het ook goed kan voelen als we bij ons verhaal blijven. Zo stelt een studie, die gepubliceerd werd in het European Journal of Social Psychology, dat mensen die na een fout weigeren hun verontschuldigingen aan te bieden een grotere eigenwaarde hebben en zich sterker voelen dan degenen die dat niet weigerden. Op lange termijn is zo’n houding natuurlijk geen goede zaak, stellen de auteurs van de studie omdat het mogelijk het vertrouwen waarop een relatie is gebaseerd op de helling zet. Bovendien sta je minder open voor constructieve kritiek als je weigert je fouten toe te geven, zeggen experts.

Mensen zijn vaak vergeeflijker dan je denkt

Maar hoe doe je dat, je eigen tekortkomingen omarmen? Erken vooreerst de cognitieve dissonantie. Je geest zal tot het uiterste gaan om je zelfbeeld te bewaren, dus is het belangrijk om de signalen te herkennen, zoals verwarring, stress, schroom of schuldgevoelens. Die gevoelens betekenen niet noodzakelijk dat je verkeerd bent, maar je kan ze tenminste gebruiken als een tool om jezelf objectief in vraag te stellen.

Probeer op dezelfde manier je normale rechtvaardigingen en rationalisaties te herkennen. Denk aan een moment waarop je verkeerd was en het van jezelf wist, maar het toch probeerde te rechtvaardigen. Probeer je te herinneren hoe het voelde om je gedrag te rationaliseren en herken dat gevoel als cognitieve dissonantie als het zich opnieuw voordoet.

Het helpt tot slot ook om te weten dat mensen vaak vergeeflijker zijn dan je denkt. Als je je eerlijk en bescheiden opstelt, kom je menselijker over. Omgekeerd zien de anderen je als zwak en onzeker als je hardnekkig blijft weigeren om je fouten toe te geven.