Hebben planten een geheugen en kun je dan van intelligentie spreken?

‘Planten, met hun intelligentie, worden zwaar onderschat’, schrijft Sara van Duijn in haar nieuwe boek ‘Natuurlijk Biologie’. Planten zijn immers bijzonder goed in het oplossen van problemen. Ze zijn ook sociaal en hoogsensitief. Factoren die in het mensenrijk hoog gewaardeerd worden.

***

Hebben planten een geheugen en kun je dan van intelligentie spreken?

Om deze vraag te kunnen beantwoorden is het belangrijk duidelijk te hebben wat geheugen en intelligentie precies zijn. Bij mensen worden in het geheugen kennis of herinneringen opgeslagen, zodat die kunnen worden gereproduceerd. Vooral dat reproduceren is bij planten lastig. We kunnen ze niet vragen te vertellen over hun jeugd of over welke insecten ze moeten vermijden. Maar dat kunnen we bij dieren ook niet, en bij dieren spreken we desondanks van een geheugen. Kijk maar naar je huisdieren.

Een ander voorbeeld: voor onderzoek naar de ziekte van Alzheimer wordt het geheugen van muizen getest. In een waterbak bevindt zich net onder water een plateau waar de muizen op kunnen staan. Als hun geheugen goed werkt, zwemmen ze steeds sneller naar het plateau toe. Wanneer hun geheugen niet werkt, zullen ze doelloos rond blijven zwemmen tot ze per ongeluk op het plateau terechtkomen. Het geheugen bij dieren reproduceert dus niet per se in menselijk zin, maar kan er wel voor zorgen dat ze anders reageren op een situatie die ze al verschillende malen hebt meegemaakt.

Als je geheugen zo definieert, dan hebben planten wel degelijk een geheugen, ontdekte Monica Gagliano enkele jaren geleden. Om dit aan te tonen gebruikt ze het plantje kruidje-roer-me-niet, die zijn bladeren sluit als het aangeraakt wordt of als er ander gevaar dreigt. Het experiment van Monica ging als volgt. Ze liet het plantje vijftien centimeter vallen en het vouwde zoals te verwachten zijn bladeren dicht. Toen liet ze het plantje herhaalde malen vallen. Na enkele keren deed het plantje de bladeren niet meer helemaal dicht, maar liet ze half open – dit scheelt energie. Het gevaar waar het plantje bang voor was, bleek immers niet bedreigend: er gebeurde niets na de val. Als het na de val aan ander gevaar werd blootgesteld, zoals schudden, dan sloot het de blaadjes wel weer. Zelfs na enkele weken wist het plantje nog dat alleen vallen geen gevaar opleverde en sloot het de blaadjes niet.

Nu heeft een plant geen centraal brein waar informatie opgeslagen kan worden. Wel zouden planten een chemisch systeem kunnen hebben dat functioneert als een soort geheugen. Hoe dit precies werkt is echter nog niet bekend.

Maar als planten een geheugen hebben, betekent dit dat ook dat ze intelligent zijn? In onze mensenwereld ben je pas intelligent als je dingen kunt die anderen niet kunnen, en bijvoorbeeld naar het vwo kunt en daarna gaat studeren. Maar is echt alleen dát intelligentie?

Stefano Mancuso (neurobioloog gespecialiseerd in planten) en Alessandra Viola (journalist) definiëren intelligentie als het vermogen om problemen op te lossen. Volgens die definitie zijn ineens veel meer mensen intelligent. En niet alleen mensen, maar ook dieren en zelfs planten, zo blijkt. Planten zijn namelijk bijzonder goed in het oplossen van problemen. Naast het efficiënte energiegebruik, zoals dat van het kruidje-roer-me-niet, kunnen ze bijvoorbeeld ook water vinden in droge tijden. Ze kunnen water op meters afstand waarnemen en daar hun wortels naartoe laten groeien. Kijk maar naar planten in een pot: vaak komen de wortels er aan de onderkant uit terwijl er nog voldoende ruimte in de pot is. Veel planten laten in de winter hun bladeren vallen, omdat ze dan niet genoeg water uit de grond kunnen halen; ze zouden uitdrogen als er via de bladeren te veel water zou verdampen. Ze doen aan een soort winterslaap. Probleemoplossend vermogen is dus absoluut aanwezig.

Planten herkennen ook hun eigen soort. In een onderzoek dat wordt beschreven in het boek Briljant groen zaten twintig planten van dezelfde soort in een potje, en in een ander potje zaten twintig planten van verschillende soorten. In het potje met dezelfde soorten hielden de planten hun wortels klein – er was tenslotte weinig plek – en groeiden ze boven de pot breed uit. Zo gaven ze elkaar ruimte. In het potje met verschillende soorten werd er ‘gevochten’ door zoveel mogelijk ruimte in te nemen met de wortels. Hierdoor overleefden maar een paar planten het. Planten hebben blijkbaar sociale intelligentie.

Planten kunnen giftige stoffen herkennen: als er een giftige stof in de groeirichting van de wortels gesignaleerd wordt, groeien de wortels een andere kant op.

Ook zijn planten hoogsensitief. Er zijn zelfs soorten die het onprettig vinden om andere planten aan te raken.

Samenvattend kunnen we zeggen dat planten een geheugen hebben, problemen kunnen oplossen, sociaal zijn en hoogsensitief. Deze combinatie van factoren wordt in het mensenrijk weinig aangetroffen, en als die al wordt aangetroffen wordt ze hoog gewaardeerd. Ik vind dan ook dat planten, met hun intelligentie, zwaar worden onderschat.