‘Filosofen over genetische manipulatie: Helaas is aan tijd om na te denken geen kwaliteitsgarantie gekoppeld’

‘Wetenschap heeft ons de luxe van tijd voor denkwerk verschaft. Filosofen maken daar dankbaar misbruik van om het allemaal heel ingewikkeld te maken’, vindt Dirk Draulans.

Mensen zijn routinebeesten. Wij houden niet van grote veranderingen. Begin 2013 is daar een prachtig artikel over verschenen in het wetenschappelijk topvakblad Science onder de (vertaalde) titel: De Illusie van het Einde van de Geschiedenis. Het toonde aan dat als je aan mensen vraagt om te reflecteren over hun verleden, ze een reeks gebeurtenissen opsommen die hun leven hebben bepaald, persoonlijke en andere. Maar als je vervolgens aan diezelfde mensen vraagt om na te denken over hun toekomst, zien de meesten vooral het status-quo. Ondanks het feit dat hun verleden getekend of gekleurd werd door veranderingen, zien ze voor hun toekomst geen nieuwigheden meer.

De mensheid heeft zich altijd verzet tegen veranderingen. Het is denkbaar dat prehistorische behoudsgezinden zich zorgen maakten over de jeugd die letterlijk met vuur begon te spelen. Volgens de overlevering maakte de Griekse filosoof Plato bezwaar tegen de ontwikkeling van het schrift, omdat hij bang was dat de mensen niet meer naar hem zouden luisteren. Nieuwigheden zoals treinen en andere machines zouden de wereld ontregelen. Maar meestal bleek het achteraf best mee te vallen.

Technologische en andere ontwikkelingen hebben ons zeeën van tijd gegeven in vergelijking met het hard labeur van toen we allemaal de boer op moesten om genoeg te eten te vinden. Wij kunnen ons met andere beslommeringen dan de pure overleving bezig houden. Sommigen gaan diep nadenken over de zin van het leven en andere moeilijk vatbare aspecten van het bestaan. De filosoof kon het levenslicht zien omdat hij de handen niet meer uit de mouwen moest steken.

Helaas is aan tijd om na te denken geen kwaliteitsgarantie gekoppeld. Soms begrijp je niet wat er verteld wordt. Ik zat een tijd geleden in Reyers Laat op Canvas tegenover een gefêteerde filosofe en snapte geen moer van haar betoog. Dat kon aan mijn beperkte bevattingsvermogen gelegen hebben, maar presentator Lieven Van Gils bekende na afloop dat hij het ook niet begrepen had, ondanks het feit dat ze tijdens het voorgesprek met een redacteur naar verluidt wel helder was geweest. Soms zijn bespiegelingen ronduit kolderesk, zoals die keer dat een gefêteerde filosoof de stelling verkondigde dat als hij een dier was geweest, hij het liefst in een dierentuin zou leven. Voor die mens is er uiteraard de optie van een gevangenis: de mensenvariant van gevangen zitten en eten en drinken en wat vertier krijgen zonder dat je er iets voor moet doen.

Filosofen mengen zich in alles, dus ook in het debat over genetische manipulatie. Iemand die zich cultuurfilosoof noemt, kraamde regelrechte onzin uit naar aanleiding van de bestorming van een wettelijk vergund proefveld voor genetisch gemanipuleerde aardappelen in Wetteren door activisten die meenden het recht in eigen handen te mogen nemen. Maar zelfs de hersenspinsels van ernstiger mensen zijn niet altijd goed te volgen. Het vakblad Trends in Plant Science publiceerde recent een artikel met als eerste auteur filosoof Stefaan Blancke van de UGent en als laatste de gevierde plantenbiotechnoloog Marc Van Montagu. De bijdrage van de laatste waren waarschijnlijk de paragrafen waarin de zegeningen van genetische manipulatie voor landbouw en milieu bezongen werden. De bijdrage van de eerste waren waarschijnlijk de stukken die in mijn arme hoofd de mist ingingen.

Walging

De titel van het artikel stelt dat oppositie tegen GGO’s (genetisch gemanipuleerde organismen) een fatal attraction is, waaraan je niet kunt ontsnappen. Het geheel is een warrig verhaal over ‘psychologisch essentialisme’ en ’teleologische en intentionele intuïties’, gekoppeld aan een analyse van het concept ‘walging’. Mensen zouden het DNA met de genetische informatie interpreteren als ‘de essentie van een organisme’. Als iemand aan dat DNA sleutelt, sleutelt hij aan de essentie van het leven en speelt hij God, wat niet mag – zo luidt de redenering. Je krijgt vervolgens automatisch gevoelens van walging als je er zelfs maar aan denkt producten van dat gepruts op te eten.

Deze constructie spoort echter niet met de resultaten van een Amerikaanse enquête, waarin 70 procent van de ondervraagden akkoord bleek met de stelling dat ze geen voedsel zouden eten waar DNA in zit. Wat impliceert dat veel mensen niet weten dat DNA de essentie van een organisme is. Ze spoort evenmin met de vaststelling dat de weerstand tegen GGO’s vooral in Europa groot is en elders in de wereld, inbegrepen de Verenigde Staten, heel wat kleiner. In de geneeskunde blijkt genetische manipulatie op minder weerstand te stuiten, hoewel het in die context als indringender in de persoonlijke levenssfeer beschouwd kan worden dan in het abstractere gebeuren in de landbouwsector.

Vaccinatie

Zelfs vaccinatie is gemeengoed kunnen worden, ondanks het feit dat er potentiële ziekmakers in een lichaam worden gespoten. De recente publicatie van gedeeltelijk mislukte resultaten met het manipuleren van menselijke embryo’s door Chinese onderzoekers lijkt vooralsnog eerder andere wetenschappers te verontrusten dan het grote publiek.

Mij lijkt het dat de oppositie tegen GGO’s in Europa gewoon een hedendaagse variant van een antikapitalistisch discours is (’tegen Monsanto’), dat door een kleine kern diehards eerst als een gezondheidsrisico verpakt werd, en toen dat niet aansloeg als een milieudrama, waarbij het grote publiek met zijn gebrekkige kennis af en toe bang wordt gemaakt met dramatische koppen in de media. Dat kan werken omdat mensen niet van verandering houden, en omdat de meesten van ons in Europa het zonder GGO’s al goed hebben.

Bananenbier

Toen wij vorig jaar voor een Canvas-documentaire de straat op trokken met een bananenbier op basis van genetisch gemanipuleerde gist ondervonden we weinig weerstand van (een heel klein deel van) het grote publiek.

Maar bon, enkele filosofen hebben zich met hun verhaal toch enkele jaren intellectueel kunnen amuseren. Mij hebben ze niet overtuigd met hun complexe analyse – ik houd het graag simpel.

Voor mij is de slimste filosoof ter wereld Hugo Matthysen in al zijn versies. Diens analysen van het wel en wee van onze wereld begrijp ik meestal wel. Ze zijn ook aangenaam om naar te luisteren.