Koert Debeuf staat al drie jaar lang in de frontlinie van de Arabische Revolutie. Die heeft erg veel weg van de Franse Revolutie, schrijft hij in zijn nieuw boek. ‘De Moslimbroeders zijn de Robespierres van Egypte.’
Koert Debeuf leerde als adviseur en woordvoerder van toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD) het Belgische machtscentrum als geen ander kennen. Toen Verhofstadt naar Europa trok, ging hij mee. Maar toen de lont aan het vuur ging in de Arabische wereld moest en zou hij daar zijn. De omwentelingen in Oost-Europa had hij gemist, en dat zou hem geen twee keer overkomen. ALDE, de liberale fractie in het Europees parlement, stuurde hem en zijn vrouw en hun twee dochters in september 2011 naar de drukste stad van de Arabische wereld.
Vanuit Caïro werkte hij de afgelopen drie jaar aan een netwerk dat zich uitstrekt van Libië tot Syrië en waarin hij de seculiere Arabische stroming bijstond in het organiseren van verkiezingen en campagnevoeren. ‘Inside the Arab Revolution. Three Years on the Frontline of the Arab Spring‘ heet het boek dat daaruit voortvloeide en morgen wordt voorgesteld in Brussel.
Debeuf is nochtans niet tuk op de term Arabische Lente. ‘Het is een cynische verwijzing naar de Praagse Lente die door Russische tanks is onderdrukt.’ De veel gehoorde kritiek dat de Arabische Lente snel een Winter is geworden, noemt Debeuf historisch onverantwoord. Het bewijs daarvoor vindt hij in de moeder aller revoluties: de Franse Revolutie.
Koert Debeuf: ‘De gelijkenissen zijn enorm, alleen al chronologisch: de Fransen hebben op vijf jaar tijd drie grondwetten gehad. In Egypte zitten ze daar na drie jaar al aan. Ten tweede had je ook in Frankrijk die bevolkingsexplosie die de Arabische wereld kenmerkt. Op 100 jaar tijd groeide de Franse bevolking van 20 naar 30 miljoen. Het frustreerde die nieuwe generaties dat alles vast zat. Politieke posten werden gekocht en van vader op zoon doorgegeven.
Voor de Franse Revolutie konden ze met die frustraties geen blijf. De enige politieke krant was het de gezagsgetrouwe La Gazette. Eenmaal die censuur doorbroken was, begon elke zichzelf respecterende revolutionair met zijn eigen krant. Plots bestonden er 80 kranten, die voor het eerst elke dag én op elke straathoek te koop waren. Die explosie van ideeën kan je vergelijken met de impact van Facebook en Twitter vandaag. Als de Arabische Revolutie een Facebookrevolutie is, dan was de Franse Revolutie een Gazettenrevolutie.’
De Fransen hebben meer dan 80 jaar op een stabiele democratie moeten wachten, schrijft u. Zullen de Arabieren ook zoveel geduld moeten hebben?
Debeuf: ‘Neen, alles evolueert veel sneller tegenwoordig. Maar ze hebben wel tijd nodig, net zoals de Polen destijds. Zelfs dat land, dat ingebed is in Europa, heeft 20 jaar nodig gehad om voor het eerst een premier te herkiezen. Het is dus hoe dan ook historische onzin om na drie jaar al van een Arabische Winter te spreken.’
Niet alleen die ‘Lente’ stoort u. Ook dat zo hard op de islam gefocust wordt.
Debeuf: ‘Wie zich blind staart op de islam gaat eraan voorbij dat in de Arabische wereld als sinds de 10e eeuw een zware strijd woedt tussen progressieve seculieren en conservatieve theocraten. We zijn vergeten dat terwijl wij onze middeleeuwen beleefden de Arabische wereld aan de intellectuele top stond. Het doctoraat van Andreas Vesalius was een kopie van een Arabisch werk over geneeskunde. Onze renaissance was onmogelijk geweest zonder hen.’
Waardoor zijn ze dan weer ingedommeld?
Debeuf: ‘Bij ons leidde Augustinus de middeleeuwen in door de discussie tussen geloof en wetenschap stil te leggen, bij hen zorgde Al Ghazali voor het einde van de vooruitgang. De genadeklap kwam van de Mongolen, die in 1258 Bagdad vernielden en de boeken uit de grootste bibliotheek ter wereld in de Eufraat smeten. Daar zijn de Arabische middeleeuwen begonnen.
Ze zijn pas weer wakker geschoten toen Napoleon Bonaparte in 1798 Egypte binnenviel. De koning van Egypte stuurde toen mensen naar Frankrijk om er te studeren. Zij brachten bij hun terugkeer een nieuwe Verlichting op gang. En opnieuw was er die tweespalt: renaissance door meer islam of door meer openheid? Onder Gamal Abdel Nasser is die discussie weer stilgevallen. De verloren oorlog tegen Israël in 1967 heeft het vooruitgangsdenken stopgezet en defaitisme geïnjecteerd.’
U schrijft ook dat de Arabische Revolutie niet nieuw is.
Debeuf: ‘Inderdaad, ze is het vervolg op de democratische revoluties in de 19e en de 20e eeuw. In 1886 kwam het leger van Egypte al eens in opstand omdat ze vonden dat mensen uit alle standen tot de hogere ambten moesten kunnen toetreden. Die vraag naar democratisering werd overgenomen door het volk.’
Waarom mislukten die Arabische revoluties toen?
Debeuf: ‘De Britse kolonisator sloeg alles neer. Net zoals hij dat deed bij een volgende opstand in 1919. Die vragen naar democratie zijn altijd tegengehouden door het Westen.’
Ook hoe het Westen vandaag omgaat met de Arabische opstanden zint u niet.
Debeuf: ‘We gaan er niet mee om. Europa is vooral niet geïnteresseerd in zijn Arabische buren. Door de economische crisis kijken we enkel naar onszelf. Na Wereldoorlog II investeerde Amerika, voor een groot stuk uit eigenbelang, met het Marshallplan massaal in Europa. Wij steken in het beste geval wat oude akkoorden in nieuw cadeaupapier. Nochtans betekent de Arabische wereld evenveel voor ons als Europa destijds voor Amerika.’
Wat hebben wij te winnen bij een Europees Marshallplan voor de Arabische landen?
Debeuf: ‘De voordelen zijn enorm. Nu leven daar 200 miljoen mensen in een economie die in duigen ligt. Zorg voor politieke stabiliteit en economische welvaart en je creëert een enorme markt aan je grenzen. Daarmee heb je meteen ook een oplossing voor die migratie waar we zo bang voor zijn.
Maar nog los van het geld dat we er kunnen verdienen, Europa is toch altijd een droom geweest? Het systeem dat arme dictaturen transformeert in rijke democratieën. We moeten onze soft power meer durven gebruiken. Neem onderwijs: het grote probleem in Egypte en Marokko. Er komen belachelijk weinig Arabieren bij ons studeren. Gooi dat open! Ze zullen wel terugkeren, wees gerust.’
Staat de Arabische wereld op Europa te wachten, denkt u?
Debeuf: ‘Natuurlijk! Libië vraagt al twee jaar om hulp bij de nationale dialoog. Wij hadden die chaos daar kunnen vermijden met een high level missie die niet langer dan twee of drie maanden moest duren. Libië is niet moeilijk, hoor. Eenmaal je eruit bent wie welk deel van de olie krijgt, is de puzzel gelegd. Ik was erg optimistisch over Libië, maar nu wordt het daar een drama. Voor een groot stuk omdat wij zo bureaucratisch reageren.’
U komt uit die Belgische en Europese bureaucratie. Wat leerde drie jaar daarbuiten u over uw voormalige habitat?
Debeuf: ‘Dat we niets weten over onze Arabische buren. Onze kennis over de Arabische wereld stopt bij de dood van Cleopatra en begint weer bij de oprichting van Israël in 1948. We bekijken alles door een Eurocentrische en Israëlische bril.’
We overschatten ons eigen belang?
Debeuf: ‘We zijn arrogant, ja. Het bezoek van Eurocommissaris voor Uitbreiding Stefan Füle aan Egypte was onvoorstelbaar, bijna neokoloniaal.
Maar paradoxaal genoeg onderschatten we wel hoe zwaar de Europese functies doorwegen. In Egypte zijn ze meer in Catherine Ashton geïnteresseerd dan in Angela Merkel of William Hague, de Britse minister van Buitenlandse Zaken.
Als Ashton naar Egypte komt, wil iedereen haar zien en moet ik op Arabische zenders Europa uitleggen. We missen historische kansen omdat we niet beseffen hoe kwaad de mensen buiten Europa zijn als Ashton weer eens zegt hoe ‘bezorgd’ ze is.’
Zijn ook wereldspelers als Rusland en China daarvan overtuigd?
Debeuf: ‘Ze vinden ons nog te zwak, maar ook zij vinden dat we meer moeten samenwerken. De Arabische Liga? Mercosur in Zuid-Amerika? Asian? Allemaal kopieën van de EU. Waarom zwaaien ze in Kiev met Europese vlaggen? Omdat ze geen zin hebben in het cynisch spel van Moskou. Ik was jaren geleden in Georgië, daar wilden ze allemaal bij de EU.
Het mag raar klinken, maar de enige anti-Europeanen zitten in de EU. Al de rest roept: ‘We hebben meer Europa nodig!’. Natuurlijk kan het nog veel beter, maar de EU is als pacificator en welvaartsmotor het meest succesvolle politieke project uit de geschiedenis. Europa heeft dankzij de Unie geen oorlog meer gekend. Ik herhaal: geen oorlog meer in Europa! En ook de Balkan zal geen oorlog meer kennen dankzij Europa.’
Terug naar uw huidige woonplaats. Twee jaar geleden deed u in een opiniestuk voor Knack.be de suggestie om de Egyptische Moslimbroeders (MB) als de Amerikaanse Republikeinen te bekijken: ‘Misschien moeilijk te begrijpen, maar wel democraten’. Gelooft u nog steeds dat ze tot een soort Republikeinen of naoorlogse CVP kunnen evolueren?
Debeuf: ‘Neen, die kans hebben ze gemist. De interne strijd binnen de Moslimbroeders is gewonnen door de conservatieven Mohammed Badie en Khairat el-Shater, die de MB financiert. Zij vonden dat de MB alles moesten nemen. Anderen wilden democratiseren om te overleven. Shater en Badie drukten door dat de MB toch een presidentskandidaat, Shater zelf, naar voren schoof. Shater heeft zelfs een bemiddelingspoging van Europa gekelderd. De fundamentalisten hebben die veldslag gewonnen, maar uiteindelijk de oorlog verloren. De MB is keihard in de muur gereden.
Als Egypte en Syrië iets duidelijk maken, dan wel dat de mensen niet willen dat iemand meekijkt in hun slaapkamer of aan tafel. In Syrië vechten de rebellen nu niet alleen tegen de seculiere dictator Bashar al-Assad, maar ook tegen de jihadi’s. En de Egyptenaren kwamen op 13 juni 2013 massaal op straat toen president Mohammed Morsi (MB) alle macht naar zich toe trok. Ze weten nu dat ze impact kunnen hebben.’
Hebben de Egyptenaren daarbij niet teruggekregen wat ze omvergeworpen hadden: een militaire dictatuur zoals onder de verdreven Hosni Mubarrak?
Debeuf: ‘Ik denk het niet. Het dictatoriale netwerk van leger, politie en veiligheidsdiensten hangt niet meer aan elkaar. Het bestaat enkel nog in die zin dat die elkaar nu onderling bekampen. De deep state waarop het regime sinds Nasser op was gebaseerd, is weg.’
Staat de Arabische wereld er nu beter voor dan drie jaar geleden?
Debeuf: ‘Economisch en politiek niet, neen. Maar qua mentaliteit? Onwaarschijnlijk veel beter. Die zal de hele Arabische wereld veranderen. Dit is nog maar het begin. Vergelijk opnieuw met de Franse Revolutie, die ook haar hoogtes en laagtes had. Ook toen joeg de chaos de mensen naar rigide en soms gewelddadige ideologen als Robespierre. En hoewel deze historische vergelijking mank loopt, zou je kunnen zeggen dat de Moslimbroeders de Robespierres van Egypte zijn.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier