Toen economieprofessor Gianis Varoufakis begin 2015 Grieks minister van Financiën werd, jaagde zijn onconventionele stijl schokgolven doorheen de Europese instituties. Na nauwelijks zes maanden werd hij weer bedankt voor bewezen diensten. Vandaag staat hij mee aan het hoofd van een nieuwe Europese beweging, en klinkt hij strijdlustiger dan ooit. ‘Europa gedraagt zich als een klein kind dat een stuk speelgoed heeft kapotgemaakt en de brokken onder de mat probeert te vegen.’
Er kruipt een slang door de catacomben van Bozar. Vervaarlijk slingerend tussen de steunpilaren van het Brusselse cultuurhuis staat een lange rij wachtenden geduldig aan te schuiven. Er wordt gemompeld in zowat alle talen die het Europese continent rijk is. Het loopt al tegen elven, maar de rij blijft aangroeien. Iedereen hoopt enkele woorden te kunnen wisselen met voormalig Grieks minister van Financiën Gianis Varoufakis. Met de flair van een rocker schudt hij handen, deelt hij handtekeningen uit en poseert hij voor de foto.
Gladgeschoren, met een stijlvol donker kostuumvest op een blauwe jeans cultiveert hij de ‘cool’ waarmee hij vorig jaar ’s werelds bekendste minister van Financiën werd. Het is ondertussen bijna een jaar geleden dat de economieprofessor zijn post in de regering van Syriza-premier Aleksis Tsipras verliet. Gedurende zes maanden had hij tevergeefs geprobeerd het door Europa opgelegde bezuinigingsbeleid te keren. Vandaag heeft Varoufakis een nieuwe missie. Hij wil van Europa een democratie maken. Sinds 9 februari is hij een van de kopstukken van Democracy in Europe Movement (DiEM), een politieke beweging die Europa democratischer en transparanter wil maken. Dat is nodig, vindt Varoufakis, omdat de EU anders onherroepelijk in elkaar valt.
Gianis Varoufakis: Europa gedraagt zich als een klein kind dat een stuk speelgoed heeft kapotgemaakt en de brokken onder de mat probeert te vegen. De Europese leiders hebben de brutaliteit om te denken dat ze de designfouten van de Unie kunnen blijven negeren. Europa stort in onder het gewicht van zijn eigen hybris.
Heeft Europa zich sinds uw optreden soepeler opgesteld?
Varoufakis: Integendeel, de EU blijft dezelfde fouten maken als voorheen. Het beleid dat de economische crisis van 2008 heeft veroorzaakt, wordt gewoon voortgezet. De economie blijft slabakken, waardoor de lidstaten in opstand komen en de Europese Unie steeds autoritairder gaat optreden. En ondertussen omhelzen we autoritaire leiders zoals de Turkse president Erdogan. Ik erger me eraan dat Europese leiders beweren dat we door de vluchtelingencrisis geen andere keuze hadden. Niemand heeft de EU gedwongen om het bed te delen met Erdogan. Europa had verschillende alternatieven voor die deal met Turkije. We hadden – ik zeg maar wat – de vluchtelingen kunnen binnenlaten en menswaardig opvangen.
Wat hoopt u met DiEM te bereiken?
Varoufakis: We hopen alle Europese bewegingen en personen samen te brengen die de structurele fouten van de Europese Unie willen aanpakken. De Europese instellingen weigeren al jaren dat gesprek aan te gaan. Het gaat over de Griekse schulden of de Ierse banken, maar nooit over de weeffouten waardoor die problemen kunnen ontstaan.
Het besluitvormingsproces van de Europese Unie zal de geschiedenis ingaan als de meest inefficiënte, autoritaire, idiote regeringsvorm aller tijden.
Als minister klaagde u al het democratisch deficit van de Europese Unie aan.
Varoufakis: Met permissie, dat is niet correct.
Hoe bedoelt u?
Varoufakis: Stel: u vliegt morgen naar de maan. Daar aangekomen stapt u uit en neemt u uw helm af. Als u dan zou beweren dat u stikt door een zuurstofdeficit, bent u een regelrechte idioot. Er is op de maan geen zuurstofdeficit, er is gewoon geen zuurstof. Wel, hetzelfde geldt voor de Europese Unie. Er is geen democratisch deficit in de Europese Unie, er is gewoon geen democratie. Het besluitvormingsproces van de Europese Unie zal de geschiedenis ingaan als de meest inefficiënte, autoritaire, idiote regeringsvorm aller tijden. Dát is de reden waarom Europa op instorten staat.
Waar ligt de uiteindelijke beslissingsmacht in het Europa dat u voor ogen hebt?
Varoufakis: Europa moet een federatie van staten worden. Als Belg denkt u natuurlijk dat een sterk federaal systeem macht wegneemt van de lidstaten, maar dat is niet waar. Het gebrek aan federale structuur zorgt er vandaag net voor dat nationale parlementen geen macht meer hebben.
Gaat dat de besluitvorming in Europa niet nóg moeilijker maken?
Varoufakis: Integendeel, Europa zal juist vlotter bestuurd kunnen worden. Het voornaamste probleem nu is dat het Europees parlement een compleet lachertje is. Het parlement mag niet eens zelf wetsvoorstellen indienen. Het kan de Eurogroep niet terugfluiten of de Europese Raad negeren. Daardoor wordt Europa vandaag de facto bestuurd door een onzalige alliantie van de machtige landen. Die bovendien de meest verschrikkelijke beslissingen nemen, die ze niet eens verdedigd krijgen voor hun eigen parlement.
Hebt u enige garantie dat die landen in uw systeem hun macht verliezen?
Varoufakis: Neem Duitsland. Dat is een behoorlijk machtig land in het Europa van vandaag. Ik garandeer u dat de Duitse minister van Financiën Wolfgang Schäuble vandaag alle beslissingen neemt in de Eurogroep. Dat zal met een echt democratisch parlement niet meer lukken, want dan heeft Duitsland nauwelijks zeven procent van de stemmen.
Waarom zouden de machtige landen hun macht vrijwillig opgeven?
Varoufakis: Als ze dat niet doen, zal Europa onverbiddelijk instorten. En dus ook Duitsland, want Duitsland kan niet zonder Europa. Stel u voor dat Duitsland morgen terug de Duitse Mark zou moeten invoeren. Dat valt de economie binnen de kortste keren in duigen.
Aanstaande donderdag stemt het Verenigd Koninkrijk per referendum over zijn EU-lidmaatschap. Ondanks uw kritiek raadt u de Britten aan om in de EU te blijven. Waarom?
Varoufakis: Omdat ik een overtuigde Europeaan ben die gelooft in de Europese gedachte. Ik heb een probleem met de huidige leiders van de Europese instellingen, omdat ze Europa kapotmaken. Als Europa behoorlijk bestuurd wordt, hebben ook de Britten er alle voordeel bij om erbij te horen.
David Cameron heeft de boel gewoon belazerd. Hij voert een komedie op…
Eigenlijk heeft de Britse premier David Cameron hetzelfde gedaan als Syriza: de Europese Commissie onder druk gezet met een referendum.
Varoufakis: Onzin. David Cameron is de grootste vijand van iedereen die Europa een warm hart toedraagt. Hij heeft dat referendum enkel uitgeroepen om af te rekenen met zijn tegenstanders in de Conservatieve Partij. Hij beweert dat hij een nieuwe deal heeft onderhandeld voor het Verenigd Koninkrijk, maar dat is onzin. Het enige wat hij bekomen heeft, is dat hij nu geen volledig kindergeld meer hoeft te betalen aan een duizendtal Poolse gezinnen.
Anderzijds moet het u verontrusten dat zelfs de leider van een groot Europees land geen wezenlijke veranderingen heeft kunnen bekomen. Als zelfs hij er niet in slaagt, wat kan u dan binnenhalen?
Varoufakis: Cameron heeft de boel gewoon belazerd. Hij voert een komedie op waarbij hij beweert dat het Verenigd Koninkrijk zogezegd nauwelijks deel uitmaakt van Europa. Eigenlijk wilde hij het huidige systeem behouden, maar dan zonder het vrij verkeer van personen. Zijn eisen zijn een schande voor Europa.
Er zijn al heel wat politieke bewegingen in opstand gekomen tegen het Europese besparingsbeleid, maar telkens zonder succes. Waarom denkt u wel te slagen?
Varoufakis: Ik ben ervan overtuigd dat we veel Europeanen met een radicale, pro-Europese agenda kunnen enthousiasmeren. Zonder nieuw pro-Europees verhaal is Europa gedoemd. We moeten wel oppassen dat we niet in de klassieke fouten van links hervallen. Linkse partijen doen mij te vaak denken aan de scène in Life of Brian van Monty Python, waarbij de People’s Front of Judea en de Judean People’s Front voortdurend onderling ruzie hebben, terwijl ze hetzelfde doel hebben.
De doorsnee Europese burger interesseert zich nauwelijks voor Europa. Hoe denkt u dat te veranderen?
Varoufakis: Dit is niet mijn ervaring. Veel Europeanen zijn cynisch, omdat ze de leugens van de Dijsselbloems, Schäubles en Junckers van deze wereld beu zijn. Ze snappen dat het niet uitmaakt voor wie ze stemmen. Want die verkozenen verraden hun kiezers vanaf dag één, of ze worden verpulverd en na zes maanden buiten gegooid, zoals ik.
Is dit project niet te zeer gericht op een hoogopgeleid publiek? Het gros van de eurosceptici stemt vandaag voor extreemrechtse partijen.
Varoufakis: Ik ben ervan overtuigd dat mensen van elk opleidingsniveau een nuchtere en intelligente argumentatie kunnen smaken. Het verleden bewijst genoeg wat er gebeurt wanneer we de ruimte geven aan extreemrechts. We leven vandaag in een postmoderne versie van de jaren dertig. 2008 is onze versie van 1929, het jaar van de grote beurscrash. We voeren hetzelfde mislukte beleid als de Duitse premier Brüning en de Amerikaanse president Hoover in de jaren dertig. We herhalen dezelfde fouten maar hopen dat de uitkomst deze keer anders zal zijn. Dat is de definitie van waanzin.
Hoeveel tijd hebben u en uw beweging nog om Europa te redden?
Varoufakis: We hebben zelf 2025 als einddoel genoemd. We schatten dat we nog maximum acht jaar hebben om tot constitutionele hervormingen te komen. Al denk ik zelf dat het een behoorlijk optimistische schatting is.
Gianis Varoufakis was te gast op First they came for Assange, een debatavond in steun van Wikileaks-oprichter Julian Assange, in Bozar.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
