Tien ontluisterende verhalen uit de Panama Papers

Van stervoetballer Lionel Messi tot Argentijns president Mauricio Macri: uit een datalek van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca blijkt dat heel wat bekende namen verbonden zijn aan bedrijven op belastingparadijzen. Een overzicht van tien straffe cases.

De gelekte documenten onthullen een patroon van verborgen manoeuvers door banken, bedrijven en personen verbonden aan de Russische president Poetin. De documenten tonen dat offshore vennootschappen gelinkt aan dit netwerk in verschillende transacties sommen geld versluisden, tot 200 miljoen dollar per keer. Poetins medewerkers vermomden betalingen, pasten data op documenten aan en wonnen op een verborgen manier aan invloed in de Russische media- en auto-industrie, zo blijkt uit de gelekte documenten.

Een woordvoerder van het Kremlin antwoordde niet op vragen van ICIJ, maar bracht op 28 maart naar buiten dat ICIJ en zijn partnermedia een misleidende ‘informatie-aanval’ aan het voorbereiden waren op Poetin en personen uit zijn directe omgeving. Tijdens een conference call met media vorige week (http://tass.ru/en/politics/865567) zei Poetins woordvoerder Dmitry Peskov dat de regering niet zou ingaan op ‘honingzoete vragen’ (letterlijk: ‘honey-worded queries’) van ICIJ en zijn partnermedia, omdat er vragen tussen stonden ‘die al honderden keren gesteld en beantwoord zijn’. Peskov voegde er aan toe dat Rusland ‘een volledig arsenaal wettelijke instrumenten ter beschikking heeft in de nationale en internationale arena om de eer en waardigheid van onze president te beschermen’.

In IJsland, zo blijkt uit de gelekte documenten, was premier Sigmundur David Gunnlaugsson en zijn echtgenote stiekem eigenaar van een offshore die -temidden de IJslandse financiële crisis- voor miljoenen dollar aan IJslandse bankobligaties bezat.

Toen Sigmundur David Gunnlaugsson premier werd van IJsland in 2013, hield hij een geheim verborgen dat zijn politieke carrière had kunnen beschadigen. Hij en zijn echtgenote waren samen eigenaar van een offshore op de Britse Maagdeneilanden, toen hij in 2009 verkozen werd tot parlementslid. Maanden later verkocht hij voor 1 dollar zijn aandeel in het bedrijf aan zijn echtgenote.

Het bedrijf had obligaties ter waarde van miljoenen dollar in drie grote IJslandse banken, die failliet gingen tijdens de wereldwijde financiële crisis van 2008 -en zo werd de offshore een schuldeiser in de bankroeten van de banken. De regering-Gunnlaugsson onderhandelde vorig jaar een deal met de schuldeisers zonder bekend te maken welk het financiële belang van zijn eigen familie in de hele kwestie was.

De voorbije dagen ontkende Gunnlaugsson dat de financiële belangen van zijn familie een invloed hadden op zijn politieke stellingnames. De gelekte documenten maken niet duidelijk of Gunnlaugssons politieke stellingnames de waarde van de obligaties, in handen van het offshore bedrijf, positief dan wel negatief hebben beïnvloed.

In een interview met ICIJ-mediapartner Reykjavik Media ontkende Gunnlaugsson dat hij activa verborgen heeft gehouden. Toen hij geconfronteerd werd met de naam van het offshore bedrijf dat aan hem is gelinkt, Wintris Inc., antwoordde de IJslandse premier: ‘Ik begin me wat eigenaardig te voelen bij deze vragen want het lijkt erop dat je me ergens van beschuldigt.’ Kort daarna beëindigde hij het interview.

Vier dagen later maakte zijn vrouw de zaak publiek: ze postte een bericht op Facebook waarin ze bevestigde dat zij de eigenaar van de offshore was, en dat ze alle verschuldigde belastingen had betaald. Sindsdien vragen IJslandse parlementsleden waarom Gunnlaugsson de offshore nooit had publiek gemaakt. Eén parlementslid eiste het ontslag van de premier en zijn regering.

De premier antwoordde met een statement van acht pagina’s, waarin hij stelt dat hij niet verplicht was om zijn banden met Wintris publiek te maken, aangezien zijn vrouw eigenaar was van het bedrijf, en omdat het ‘slechts een holding bedrijf was, dat niet betrokken was in commerciële activiteiten’.

In 2015 werden verschillende FIFA-toplui door de Amerikaanse justitie beschuldigd van corruptie: gedurende 25 jaar zouden er afspraken zijn gemaakt met zakenlui over smeergeld.

De gelekte documenten onthullen nu dat het advocatenkantoor van Juan Pedro Damiani, een lid van het ethische comité van de FIFA, zakenrelaties onderhield met drie personen die in verdenking zijn gesteld in het FIFA-schandaal: voormalig FIFA-vicevoorzitter Eugenio Figueredo, alsook Hugo en Mariano Jinkis (vader en zoon die beschuldigd zijn van het betalen steekpenningen om uitzendrechten van Latijns-Amerikaanse voetbaltornooien te vewerven).

In antwoord op het onderzoek van ICIJ en zijn mediapartners heeft het ethische panel van FIFA een vooronderzoek geopend naar de relaties tussen Damiani en Figueredo. Een woordvoerder van het Comité zei dat Damiani het panel op 18 maart voor het eerst had geïnformeerd over zijn zakenrelaties met Figueredo. Dat was precies één dag nadat ICIJ vragen had gestuurd naar Damiani over het werk van zijn advocatenkantoor voor bedrijven gelinkt aan de voormalige vicepresident van FIFA.

Nog een naam uit het voetbal, en niet de minste, staat te lezen in de gelekte documenten: Lionel Messi, de beste voetballer ter wereld. Messi en zijn vader waren eigenaar van een Panamees bedrijf, Mega Star Enterprises Inc. Dat kan nu toegevoegd worden aan het lijstje van schermbedrijven gelinkt aan Messi. Zijn offshore patrimonium wordt momenteel onderzocht in Spanje, in het kader van mogelijke belastingontduiking.

In Brazilië belandde Mossack Fonseca in het oog van de storm in een onderzoek naar smeergeld en witwassen. “Operatie Car Wash” leidde er tot strafrechtelijke vervolging van leidende politici en een onderzoek naar de populaire ex-president Luiz Inacio Lula da Silva. Het schandaal zou zelfs tot het aftreden van de huidige president, Dilma Rousseff, kunnen leiden.

In januari 2016 noemden Braziliaanse aanklagers Mossack Fonseca een ‘grote witwasser’. Ze kondigden aan dat ze klacht hadden ingediend tegen vijf werknemers van het Braziliaanse filiaal van Mossack Fonseca voor hun rol in het schandaal.

Volgens de Braziliaanse aanklagers hebben werknemers van Mossack Fonseca documenten vernietigd en verborgen om de rol van het advocatenkantoor in witwaspraktijken te maskeren. In een politiedocument staat bijvoorbeeld dat een werknemer van het Braziliaanse filiaal van de firma een mail stuurde naar collega’s en hen de opdracht gaf om documenten te verbergen over een klant die het voorwerp zou kunnen uitmaken van een politie-onderzoek: ‘Laat niets achter. Ik zal ze in mijn auto en bij mij thuis bewaren.’

Mossack Fonseca ontkent alle aantijgingen in Brazilië. Het ging niet in op vragen over de Braziliaanse affaire, maar ontkende in het algemeen dat het onderzoeken zou hebben tegengewerkt of ongepaste activiteiten zou hebben verdoezeld. ‘Het is niet ons beleid om documenten te verbergen of vernietigen die nuttig kunnen zijn in een lopend onderzoek.’

De gelekte documenten tonen dat de familie van de Azerische president Ilham Aliyev stichtingen en bedrijven in Panama gebruikte om aandelen te houden in goudmijnen en Londens vastgoed.

Ook de kinderen van de Pakistaanse premier Nawaz waren eigenaar van Londens vastgoed via bedrijven opgericht met tussenkomst van Mossack Fonseca, zo blijkt uit de gelekte documenten.

Familieleden van minstens acht huidige en voormalige leden van het permanente comité van China’s Politburo, het belangrijkste bestuursorgaan van het land, hebben offshores die met de hulp van Mossack Fonseca tot stand kwamen. Onder hen: de schoonbroer van de Chinese president Xi, die in 2009 twee bedrijven registreerde op de Britse Maagdeneilanden.

Vertegenwoordigers van de Azerische, Pakistaanse en Chinese leiders antwoordden niet op onze vragen om commentaar.

Ook Mauricio Macri staat op de lijst met wereldleiders die een beroep deden op Mossack Fonseca om offshore entiteiten op te zetten. Macri, de huidige president van Argentinië, was directeur en vicevoorzitter van een bedrijf op de Bahama’s, toen hij nog zakenman was en burgemeester van Buenos Aires. Een woordvoerder van Macri laat weten dat de president nooit persoonlijk aandelen in het bedrijf bezat, dat deel uitmaakte van zijn familiezaak.

Tijdens de bloedigste dagen van de Russische invasie in de Oekraïense Donbas-regio in 2014 deden vertegenwoordigers van de Oekraïense president Petro Poroshenko hun uiterste best om een elektriciteitsrekening te vinden. Net die ontbrak nog in de documentatie om een holdingbedrijf op te zetten op de Britse Maagdeneilanden.

Een woordvoerder van Poroshenko zegt dat het oprichten van die offshore niets te maken had met ‘eender welke politieke of militaire gebeurtenissen in Oekraïne’.

Poroshenko’s financieel adviseurs stellen dat de president de offshore niet had aangegeven in zijn financiële verklaringen van 2014 omdat het holdingbedrijf nog twee gerelateerde bedrijven in Cyprus activa hadden. Ze zeggen dat de bedrijven deel uitmaken van een bedrijfsherstructurering die erop gericht is om Poroshenko’s snoepbedrijf te verkopen.

PanamaPapers is een samenwerking tussen Knack, ICIJ, Süddeutsche Zeitung, De Tijd, MO* en Le Soir. Dit artikel is geschreven door Bastian Obermayer, Gerard Ryle, Marina Walker Guevara, Michael Hudson, Jake Bernstein, Will Fitzgibbon, Mar Cabra, Martha M. Hamilton, Frederik Obermaier, Ryan Chittum, Emilia Díaz-Struck, Rigoberto Carvajal, Cécile Schilis-Gallego, Marcos García Rey, Delphine Reuter, Matthew Caruana-Galizia, Hamish Boland-Rudder, Miguel Fiandor and Mago Torres. Bewerking: Kristof Clerix (Knack).