Maandag 6 februari is de internationale dag tegen vrouwelijke genitale verminking. In Kenia wint het alternatief voor vrouwenbesnijdenis steeds meer veld, al blijft het een moeilijke strijd.
Sinds 2011 probeert de Keniaanse overheid in samenwerking met hulporganisaties het besnijden van meisjes uit te bannen en een alternatieve inwijdingsceremonie voor meisjes acceptabel te maken. Het wegsnijden van de clitoris en schaamlippen veroorzaakt ernstige fysieke en psychische schade.
Inmiddels hebben tienduizend Masai-meisjes in Kenia het alternatieve ritueel ondergaan om van een meisje te veranderen in een vrouw. Tijdens de inwijdingsceremonie krijgen de meisjes les over gezondheidsrisco’s van besnijdenis en het belang van onderwijs. De ceremonie wordt afgesloten met traditionele dansen en het ontsteken van kaarsen. ‘Een groot succes’ noemt hulporganisatie Amref Flying Doctors de campagne. ‘Dit voorkomt zoveel leed.’ Maar niet iedereen is enthousiast.
‘De besneden meisjes op school zeggen tegen ons dat we geen echte vrouwen zullen zijn, en dat we kinderen blijven, vertelt het 15-jarige Masaimeisje Josephine in haar dorp Musenke, zo’n vijf uur rijden ten zuiden van de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Pesterijen zoals deze komen veel voor in gebieden waar mensenrechtenactivisten en hulporganisaties traditionele besnijdenis proberen uit te bannen.
‘De besneden meisjes op school zeggen tegen ons dat we geen echte vrouwen zullen zijn, en dat we kinderen blijven’
Hoewel genitale verminking illegaal is in Kenia, ondergaat nog steeds 60 procent van de Masai-meisjes de pijnlijke ingreep. In totaal lopen duizenden Keniaanse meisjes van tien jaar en ouder het risico om besneden te worden. ‘We moeten sterk zijn en achter ons besluit staan. Zonder besnijdenis kunnen we het veel verder schoppen in het leven’, zegt Josephines vriendin Emaculate (16) beslist.
Ik trek drie dagen op met deze meisjes, die diep in het traditionele Masai-gebied wonen. Ze vertellen hoe zij het nieuwe inwijdingsritueel voor meisjes ondergaan en hun dorpsgenoten dit langzaam accepteren, maar ook hoe zij er in de praktijk nog mee worstelen.
‘Washa! Washa!’ klinkt het in koor op de dag van het inwijdingsritueel van Josephine en Emaculate. ‘Washa! Washa!’ Het festijn vindt plaats op het terrein van een lokale basisschool, De school lijkt in de middle of nowhere te liggen, omgeven door zandvlaktes en laag struikgewas. In de wijde omgeving zijn geen verharde wegen of dorpen te bekennen. De Masaibevolking woont hier nogal verspreid in het dorre landschap, in hutten gebouwd van leem en takken. Heel af en toe doemt er een stenen gebouw op, zoals deze school.
Tussen de klaslokalen is ruimte gemaakt voor de dansers. In een vierkante opstelling staan stoelen opgesteld voor de vele toeschouwers. De felle koplampen van een auto zorgen voor de nodige verlichting. De meisjes dansen op de maat, hun handen omhoog, en weer omlaag. Ze dragen traditionele jurken in allerlei kleuren, kettingen met kralen en riemen met rinkelende stukjes metaal. Door de vele bewegende voeten stuift het zand omhoog. Het blijft lang in de lucht hangen.
‘Doof het licht van meisjesbesnijdenis, ontsteek het licht van onderwijs!’
Dan is het lied afgelopen en gaan de meisjes, samen met jongens van hun leeftijd, op een rij staan. Een voor een worden de kaarsen aangestoken. Het sfeervolle licht geeft hun gezichten een warme kleur. Honderden mensen uit de gemeenschap staan er in een grote kring omheen en kijken naar het tafereel. Opnieuw wordt het lied ingezet: ‘Doof het licht van meisjesbesnijdenis, ontsteek het licht van onderwijs!’ zingen ze. ‘Washa’ betekent ‘licht’ in de Masaitaal. De kaarsen gaan de lucht in. Er wordt gedanst en gelachen. De jongens springen zo hoog mogelijk. Want hoe hoger, hoe aantrekkelijker de meiden hen vinden.
‘Deze alternatieve rite de passage voorkomt zoveel leed’, zegt programmamanager Peter Nguura van AMREF terwijl hij toekijkt hoe het inwijdingsritueel zich voor zijn neus ontvouwt. Het gebied waarin Josephine en Emaculate wonen noemt hij een ‘hotspot’ voor meisjesbesnijdenis. Het ligt afgelegen, goede infrastructuur ontbreekt en er zijn weinig scholen. De mensen hier zijn volhardend in hun tradities. ‘Een paar jaar geleden was ik hier niet eens welkom. Mensen zeiden: ‘Wie ben jij om je in onze cultuur te mengen?”
Ouderen in traditionele gemeenschappen zoals de Masai houden liever vast aan het eeuwenoude gebruik van besnijdenis: zij kunnen zich niet voorstellen hoe een meisje anders volwassen moet worden. ‘Ze zijn bang dat ze nooit zal trouwen als ze niet is besneden en dat er dus geen bruidsschat komt.’ vertelt Nguura. ‘Ook geloven ze dat de vader van een kind van een onbesneden vrouw zal sterven. Niet besnijden brengt ongeluk.’
‘We moeten hen de kans geven om zich te ontwikkelen en uit te groeien tot dokters, docenten en piloten’
Een van mensen die ‘om’ is, is de 29-jarige Emily. Ze kreeg haar eerste kind toen ze vijftien jaar oud was, twee jaar nadat ze werd besneden en trouwde met een tien jaar oudere man. ‘Die dag is een zwart gat. Ik kan het me niet goed herinneren. Ik weet alleen nog dat ik weken niet kon lopen en mijn bevallingen waren zo pijnlijk.’ Haar oudste dochter, nu veertien jaar, doorloopt de alternatieve ceremonie. Ze wil haar niet aandoen wat ze zelf heeft doorgemaakt. Haar man is akkoord, maar de grootouders vinden dat ze besneden moet worden. ‘Maar ik strijd voor mijn dochter. Haar overkomt niets.’
De kaarsenceremonie is het einde van maandenlange trainingen en debatten waaraan de hele gemeenschap heeft deelgenomen. De lessen gingen bijvoorbeeld over de gevaren van besnijdenis, zoals complicaties tijdens bevallingen en levenslang pijn met plassen. Ouders realiseren zich zo dat het beter is om hun dochters niet te besnijden. En dat ze hun school af moeten maken. Met trouwen en kinderen krijgen kunnen ze beter wachten. ‘We moeten hen de kans geven om zich te ontwikkelen en uit te groeien tot dokters, docenten en piloten’, zegt Nguura.
De campagne om het alternatieve inwijdingsritueel geaccepteerd te krijgen, richt zich niet alleen op vrouwen, maar juist ook op de mannen. Bij de Masai worden ze morans genoemd, jonge strijders, die binnenkort de leiders van hun gemeenschap zijn. Nguura geeft zelf les aan de jongens, opeengepakt in een klein klaslokaal. Het is er donker, maar licht genoeg om de zelfgemaakte posters aan de stenen muur goed te zien. Links is een besneden vagina getekend. Door het woord ‘clitoris’ staat een rood kruis. Ernaast de onbesneden, gezonde vagina. Pijlen geven aan hoe ieder onderdeel heet.
‘Ik wil politicus worden, en voor mensen opkomen die dat zelf niet kunnen’
‘Niemand is zo klein dat hij de wereld niet kan veranderen!’ begint Nguura motiverend. Vervolgens mogen de jongens een voor een over hun heldendaden vertellen. Het is de bedoeling dat zij invloed uitoefenen in hun gemeenschap. ‘Onze generatie trouwt alleen onbesneden meisjes!’, zegt Nicolas (17). De klas joelt instemmend. ‘Ik heb ervoor gezorgd dat mijn zusje niet werd besneden. Toen mijn ouders de besnijder erbij haalden, ben ik naar de chief van het dorp gerend. Hij heeft de ingreep voorkomen’, zegt de ietwat verlegen Joseph (16). ‘Zie je wel!’ roept Nguura, ‘Jullie zijn jong, maar kunnen verandering brengen! We hebben geen speren en stokken nodig, we vechten met ons verstand!’
De ochtend na de kaarslichtceremonie lopen Josephine en Emaculate in een kleurrijke stoet meisjes en vrouwen al ‘Washa, washa!’ zingend richting een vlakte met lage dorre struiken. Ze knielen in een cirkel gevormd door de Masai mannen op leeftijd. Volgens de hiërarchie van de Masai hebben de ouderen de meeste kennis en invloed. Het is dus belangrijk dat zij dit ritueel leiden. Hiermee accepteren zij dat de meisjes niet besneden zullen worden.
Josephine en Emaculate zitten op de voorste rij en ontvangen als eerste de zegening. De mannen raken vluchtig hun hoofd aan en geven hen een schrift en een pen. Ze worden gezegend als strijdsters voor het onderwijs. Uit respect krijgen de mannen daarna een
shuka, een traditionele Masaideken, cadeau. Als iedereen gezegend is, wordt er opnieuw gezongen. De schriften en pennen gaan de lucht in. De mannen dansen in hun shuka’s in een cirkel om de meisjes heen, hun stokken strijdvol omhoog.
Na afloop vertellen Josephine en Emaculate hoe blij ze zijn. ‘Nu kunnen we onze school afmaken!’ zegt Emaculate. ‘Ik wil politicus worden, en voor mensen opkomen die dat zelf niet kunnen.’ Ze oogt vastberaden. ‘En ik word journalist!’ roept Josephine blij. Ze slaat een arm om haar vriendin heen. ‘Omdat we niet besneden zijn, gaat ons dit lukken. Wij gaan het maken in deze wereld.’
Wat is traditionele besnijdenis?
De traditionele besnijdenis bij de Masai houdt in dat de clitoris en/of schaamlippen van tienermeisjes worden weggesneden met een mes. Daarna zijn de meisjes huwbaar en zijn ze klaar om kinderen te krijgen, hoe jong ze vaak ook zijn. De oudere generatie lijkt de traditie van het besnijden heel langzaam los te laten. Onder een acaciaboom niet ver van het schoolterrein waar Josephine en Emaculate de trainingen volgen vertelt Alice, ‘ergens in de zestig’, dat ze vroeger meisjes besneed. Sinds een paar jaar doet ze dat niet meer, al praat ze nog steeds met enige trots over die tijd.
‘Ik wilde ook ‘nkamarateni’ (besnijder) worden, net als mijn oma. Het is heel eervol om meisjes te helpen vrouw te worden.’ Zodra een meisje de juiste leeftijd heeft bereikt, vaak tussen de 10 en 16 jaar, roepen de ouders de hulp van de besnijder in. Als het zo ver is, wordt ze eerst van top tot teen met koud water gewassen. Daarna houden drie vrouwen haar vast zodat ze zich niet kan verzetten. Twee bij de benen, een bij het bovenlijf. Met een traditioneel mes of een scheermesje wordt de clitoris weggesneden. ‘Sommige meisjes zijn heel dapper en geven geen kick. Anderen zijn zwak en krijsen van de pijn’, herinnert Alice zich. Toen de trainingen hier begonnen, wilde ze er niets mee te maken hebben. ‘Dit is onze cultuur! Maar daarna leerden we dat het slecht voor de gezondheid en zelfs levensbedreigend is.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
