‘Schluss met de Duitse naïviteit?’

‘De Duitsers beseffen dat deze oorlog van een heel andere aard is dan de conflicten die Europa na de val van de Muur heeft gekend in zijn omgeving’, schrijft Dirk Rochtus na de inval van Rusland in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor Europa. ‘Er volgt nu een zelfkritisch ‘Umdenken‘ bij de Duitse politieke klasse.’

‘We zijn ijskoud belogen’, zei Annalena Baerbock, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, donderdagavond in een interview met de openbare omroep ZDF. De groene politica verwoordde zo als geen ander de ontreddering die de Russische invasie van Oekraïne bij de Duitse politieke klasse heeft teweeg gebracht. Tot op het laatste ogenblik kon het establishment zich niet voorstellen dat de Russische president met zijn marsbevel van donderdagmorgen de vredesordening in Europa op de helling zou zetten. Was het Akkoord van Minsk niet de vrucht van moeizame onderhandelingen met als doel rust te brengen in Oost-Oekraïne? Was diplomatie niet het toverwoord waarmee Berlijn dacht een de-escalatie van de gespannen toestand van de laatste weken te bereiken?

‘Wie praat, schiet niet’, suste Baerbock onlangs nog. En ook de sociaaldemocratische kanselier Olaf Scholz (SPD) was midden februari nog naar Moskou gevlogen om Poetin op betere gedachten te brengen. De Duitse regering weigerde intussen in te gaan op de smeekbede van Kiëv voor defensieve wapens. Geen wapenlevering aan oorlogs- of crisisgebied, was haar houding, de lessen van de Duitse geschiedenis indachtig. Toen Robert Habeck, de huidige bondsminister van Economie en Klimaat, van de zomer bij een bezoek aan Oekraïne had geopperd het land zulke wapens niet te ontzeggen, was hij teruggefloten door zijn partijgenote Baerbock, toen nog co-voorzitster van de Grünen.

Machtspelletjes

De Duitsers – establishment en ‘doorsneeburgers’ – waren er na het einde van de Koude Oorlog van doordrongen geraakt dat de rede, die toch zo Duitse ‘Vernunft‘, de internationale betrekkingen zou gaan beheersen. In het tijdperk van de oprukkende globalisering zou er geen plaats meer zijn, of mogen zijn, voor de oude geopolitieke machtsspelletjes van staten en regeringen.

De voormalige kanselier Willy Brandt (SPD) geloofde in ‘Wandel durch Annäherung‘ (verandering door toenadering) om de relaties tussen West en Oost te ontdooien en de Oostblokstaten te democratiseren. Zijn verre opvolgers, Gerhard Schröder en Angela Merkel, zetten in op ‘Wandel durch Handel‘, de overgang van Rusland in het post-sovjet-tijdvak naar meer democratie via en gestimuleerd door handelsbetrekkingen. Omgekeerd maakte Duitsland zich ook afhankelijk van Moskou door gasleveringen vanuit en investeringen in Rusland.

De schok van de invasie is zo hevig dat zelfs een krant als Die Welt de parallel met de inval van Hitler in Polen in september 1939 niet schuwt. Het is het soort historische parallellen waarmee je in Duitsland heel omzichtig moet omspringen. Maar ze toont aan dat de Duitsers beseffen dat deze oorlog van een heel andere aard is dan de conflicten die Europa na de val van de Muur heeft gekend in zijn omgeving. Deze oorlog draagt in zich niet alleen de lont van een wereldbrand, maar bedreigt ook het op vrijheid en democratie stoelende waardensysteem van Europa.

Hoge prijs

Er volgt nu een zelfkritisch ‘Umdenken‘ bij de Duitse politieke klasse. Natuurlijk zijn er nog altijd extreemlinkse groepen die – ook al veroordelen ze de Russische agressie – de NAVO van medeverantwoordelijkheid aan het uitbreken van de oorlog in Oekraïne betichten. Door de band heerst echter een gevoel van ‘hoe naïef zijn we niet geweest’. En daarbij groeit de wil om het roer om te gooien, harder om te gaan met de autocraat die de ruiten van het Europese Huis heeft ingegooid, en om daar ook de consequenties van te dragen. Scholz had tot voor kort gezegd dat Poetin een hoge prijs zou betalen, Baerbock liet verstaan dat wij het zijn (in Duitsland, in het Westen) die bereid moeten zijn die economische prijs in geval van sancties tegen Rusland te betalen.

Vele grote Duitse ondernemingen zien hun investeringen in Rusland bedreigd. De Duitse regering heeft haar aarzelende houding met betrekking tot de Nord Stream 2 pijpleiding laten varen: de vergunning wordt opgeschort, voor onafzienbare tijd zal er geen Russisch gas naar Duitsland door vloeien. Dat zal de financiering van de energietransitie, zoals beoogd door de regering Scholz, er niet gemakkelijker op maken. Zeker omdat sommige nu verlangen dat er meer geld gaat naar defensie, naar een Bundeswehr die er ‘meer of minder bloot’ bij staat en niet uitgerust genoeg is om Duitsland te verdedigen. Annegret Kramp-Karrenbauer, gewezen christendemocratisch minister van Defensie, haalde oud-kanseliers Helmut Schmidt en Helmut Kohl aan die stelden ‘dat onderhandelingen altijd voorrang genieten, maar dat je militair zo sterk moet zijn, dat niet-onderhandelen voor het andere kamp geen optie kan zijn’.

Duitsland is misschien niet zo consequent als vele hopen – de discussie over de uitsluiting van Rusland uit het internationale betalingssysteem SWIFT loopt er nog -, maar politiek en media zijn alleszins begonnen met zijn geopolitieke naïviteit ter discussie te stellen.

Dirk Rochtus doceert internationale politiek en Duitse geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen. In 2021 verscheen zijn boek ‘Scherprechters van de geest. Duits debat tot op het bot’ (Ertsberg).