Politiek is emotie, zeker in de VS

Waarom stemden in deze Amerikaanse midtermverkiezingen zoveel Amerikanen, die nauwelijks rondkomen, tegen hun socio-economische belangen in voor Republikeinen?

Opvallend bericht in De Standaard (DS, 05/11): ‘wie rechts is, walgt anders’. Onderzoekers konden met één walgelijk beeld iemands positie in het links-rechtsspectrum bepalen, inbegrepen zijn houding tegenover abortus, wapenbezit of homohuwelijk. Volgens het onderzoek walgen rechtse mensen intenser. Het zou te maken hebben met het belang dat ze hechten aan ‘zuiverheid’. Het is, met andere woorden, een puur lichamelijke reactie. Dat is interessant, want als er een verschil in walggevoeligheid was tussen links en rechts, dan zou dat betekenen dat ook jouw politieke neigingen voor een stuk gedeeltelijk in jouw DNA vastliggen.

Walging is wat veel Republikeinen, letterlijk, ook voelen voor Barack Obama. Deze gitzwarte midtermverkiezingsnederlaag voor de Democraten is, door die bril bekeken, dan ook geen verrassing. Uit exitpolls net na de stembusgang, die peilden naar de kiesmotivaties, bleek dat bijna zes op tien Amerikanen ‘negatieve gevoelens’ hadden over het presidentschap van Obama; voor twee derde van de kiezers was het land ‘op het verkeerde pad’ en meer dan driekwart toonde zich ‘bezorgd over de economie’. Dit soms moeilijk te definiëren (buik)gevoel van onvrede leidde ertoe dat de Republikeinen zo overtuigend wonnen.

Dat politiek géén zaak is van ratio – hoewel we dat graag geloven – maar van onderbuik, is een stelling die ook de Amerikaanse hoogleraar psychologie Drew Westen verkondigt. In The Political Brain (2008) toont hij, door middel van hersenscans, aan dat bij politieke kwesties vooral het emotionele gedeelte van het brein geactiveerd wordt.

Het boek van Drew Westen, door Bill Clinton het meest informatieve boek genoemd over politiek dat hij ooit gelezen had, toont waarom Democraten het vaak lastig hebben en waarom hun rechtse concurrenten de kiezers bij bosjes binnenhalen. De reden is even eenvoudig als verbijsterend: linkse politici denken met hun verstand, rechtse met hun onderbuik. Rechts kan zijn buikgevoel gemakkelijk in één woord vatten. Abortion: bad. Guns: good. Taxes: bad. Deficits: bad. Immigrants: bad. Er is geen ruimte voor grijs. De linkerkant van het politieke spectrum kan dat niet. Die moet genuanceerder zijn, meer woorden gebruiken om de boodschap over te brengen.

Politiek is emotie. Het verklaart mede waarom deze midtermverkiezingen zoveel Amerikanen die nauwelijks rondkomen tegen hun socio-economische belangen in stemden voor Republikeinen, die – laten we eerlijk zijn – vooral de belangen van de allerrijksten behartigen en geen moer geven om de onderste sporen van de samenleving. Ook dat schijnbaar paradoxaal kiesgedrag valt volgens Drew Westen (Sampol, 09/2011) te verklaren: “Wanneer we geconfronteerd worden met politiek nieuws dat we niet willen geloven, worden de emotionele circuits geactiveerd en de rationele circuits afgesloten. We geloven wat we willen geloven. Eens we dat gedaan hebben, krijgen we een opstoot van positieve emoties, waardoor een foutieve inschatting wordt versterkt”. Het gaat, met andere woorden, om een chemische reactie in het hoofd.

Deze stembusgang was de ‘Obamacare’ – voor Republikeinen het ultieme kwaad – alleszins zo’n katalysator die dat emotionele circuit in gang zette. Het was de vlag waarrond men ging staan; de inhoud die ze dekte was van minder belang.

Dat een boodschap zelf sterker kan zijn dan de inhoud ervan, bracht Barack Obama met zijn ‘Yes, we can’-campagne als geen ander in de praktijk. In de aanloop naar de verkiezingen van 2016 zal hij een nieuw verhaal moeten vinden om opnieuw de harten van vooral twijfelende middenkiezers te triggeren, zodat zijn opvolg(st)er niet wordt geconfronteerd met een presidentsrace die al op voorhand gelopen is. Alleen ligt er zo niet direct een project klaar op basis waarvan dat mogelijk zou zijn, laat staan dat hij daar na deze stembusgang in het Congres en de Senaat steun voor zal vinden.

De walging daarentegen, die (zo leert ons het onderzoek waarmee we dit stuk startten) rechtse kiezers intenser voelen, zal er de volgende twee jaar helaas niet op verminderen.