Twee boeken met in totaal 130 tekeningen en aquarellen over de Eerste Wereldoorlog werden dit jaar herontdekt in de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Victoria, Canada. De soms ontroerende en vaak kritische kunstwerken tonen oorlog en burgerleven in Vlaanderen en Frankrijk vanaf 1917. Maar wie was JM, de auteur?
De twee boekdoelen vergaren al ruim veertig jaar stof in de afdeling Bijzondere Collecties. Hoogleraar Marcus Milwright, eigenlijk gespecialiseerd in islamitische kunst en het Midden-Oosten, vond het de moeite om naar aanleiding van de honderdste verjaardag van het begin van de Eerste Wereldoorlog een tentoonstelling te organiseren met voorwerpen en documentatie, die aan zijn universiteit beschikbaar waren. Iemand wees hem op het bestaan van die twee volumes met schetsen, tekeningen en aquarellen.
Hij was in eerste instantie getroffen, zegt hij via Skype, door het artistiek niveau, dat volgens hem niet helemaal te zien is op de vrij weinig gedetailleerde afbeeldingen die de universiteit op het internet beschikbaar heeft gemaakt.
“Ik dacht: dit is gemaakt door iemand met een kunstopleiding”. De boeken bevatten schetsen, proeven, die evolueren naar een iets wat een afgewerkt kunstwerk is. Zo gaat een geschoold kunstenaar tewerk.
Intussen is Milwright niet meer helemaal zeker. “Collega’s hebben me verteld dat er toch wel tekenen van de amateur in sommige werken aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de manier waarop er gearceerd wordt.”
Dat neemt niet weg dat het om een interessante collectie gaat, zowel qua onderwerpen als qua uitvoering. Alleen: er was zo goed als niets over bekend. De boeken werden volgens een oud-verantwoordelijke wellicht in 1969-70 door de Bijzondere Collecties gekocht. Eerst dacht Milwright dat die aankoop in Canada moest gebeurd zijn, en dat JM of zijn dochter dus wellicht naar Canada verhuisd waren. Maar in de late jaren 60 “was er zoveel geld aan de universiteiten dat er ook aankopen in het buitenland konden plaatshebben”. Wie de boeken verkocht, is niet genoteerd, voor hoeveel en wanneer werd gekocht evenmin.
De auteur signeert zijn tekeningen met JM. De boeken zijn opgedragen aan de dochter van JM, Adèle.
We weten volgens Milwright ook vrijwel zeker dat JM een Brit was, verbonden met het Royal Regiment of Artillery. Het embleem van dat regiment staat op briefpapier. We weten ook dat JM tekeningen over het Belgische en het Franse front maakte, in de periode 1917-1918, vaak in en om Poperinge en Ieper. Hij maakte het front van dicht genoeg mee om de verschrikkingen te kunnen weergeven.
Maar dan houdt het op met de betrouwbare informatie.
Aan de hand van een landkaart van het Midden-Oosten die in een van de aquarellen opduikt, vermoedt Milwright dat JM ook in Egypte gediend heeft, of iemand kende die er gediend heeft.
Waarom wil hij meer weten?
“De schetsen zijn uitzonderlijk. Als we meer over de persoon vernemen, kunnen we het verhaal rond die tekeningen misschien reconstrueren.”
Op basis van de tekeningen kunnen we nog wel enkele veronderstellingen maken. JM heeft veel aandacht voor paarden. Hij schetst de effecten van een gasaanval op de dieren. Hij had oog voor de absurditeiten van de oorlog, en was niet tuk op hogere officieren. Hij was evenmin tuk op de officiele versie van de oorlog: hij maakt een tweeluik, wat wel in de dagbladen gepubliceerd wordt en wat niet.
Milwright schat dat hij een lagere officier was, vandaar zijn ergernis over de hogere omes. Misschien was hij cartograaf, hij geeft kaarten weer in zijn tekeningen. Regimenten hadden kaarten nodig, en cartografen moesten overal komen. Maar ook dit gegeven is speculatie.
Begin oktober kreeg Milwright een aantal Canadese tv-zenders over de vloer die over de schetsboeken berichtten. Sindsdien zijn een serie suggesties binnengekomen. Zo heeft iemand uitgezocht hoeveel JM’s met een dochter Adèle binnen de juiste leeftijdsparameters in het Royal Regiment of Artillery dienden. Dat blijken er 4 te zijn, waaronder een jockey, James Moreau. Die jockey kietelt Milwright’s belangstelling. Dat zou verklaren waarom paarden zo prominent in de boeken aanwezig zijn. Adèle was, net als Moreau, geen courante naam in het Engeland van toen, en wijst op Franse wortels. Volgens een andere correspondent schrijft JM volgens de Franse schoolregels, met bijvoorbeeld een uitgestrekte p. “Misschien was hij deels Frans”.
Vele mogelijke indicaties zijn nog niet onderzocht. JM schetst graven met namen. Staan die graven nog ergens, zijn de namen bekend? Misschien waren het zijn makkers aan het front? Hij schetst uit Abele wegtrekkende burgers (The Exodus from Abeele). Wanneer is Abele ontruimd?
“Hij tekent herkenbare figuren, misschien tegenwoordig nog door iemand te herkennen. Hij heeft misschien schetsen in Vlaanderen achtergelaten, of nog meer schetsboeken laten inbinden.”
Wie informatie heeft, kan Milwright contacteren op zijn mailadres, mmilwrig@uvic.ca.
Hij zal mettertijd een website openen waarin alle informatie over de schetsboeken wordt gegroepeerd. “Ik zeg niet dat het snel zal gaan. Het zal wel een tijd duren eer ik de reacties heb verwerkt. Maar ik beloof het, ik bekijk ze, ik ben benieuwd.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier