Karoshi, of waarom jaarlijks duizenden Japanners zich doodwerken

Westerlingen praten over quality-time en work-life balance, Japanners hebben het over karoshi. Het woord betekent vrij betaald ‘dood door overwerk’. Een kijkje in een werkcultuur waar overuren normaal zijn en een dagje vrijaf een signaal van zwakte.

De unieke, maar verontrustende Japans werkethiek vindt zijn oorsprong in de jaren 70. De lonen in Japan lagen toen laag en veel werknemers wilden daardoor meer verdienen. In de jaren 80 ging het Japan voor de wind, werd het de tweede grootste economie en lag er dus massaal veel werk op de plank Nog eens een decennium later barstte die bubbel en begonnen bedrijven grondig te herstructureren om het hoofd boven water te houden. Elke werknemer haalde toen – en haalt nu nog steeds – het onderste uit de kan om hun bazen te overtuigen dat zij niet ontslagen konden worden. Daarnaast kwamen er de laatste jaren steeds irregular workers in het spel, die niet genoten van sociale voordelen en geen werkzekerheid hadden, maar de druk voor de vaste medewerkers wel verhoogden.

Vandaag kijkt geen enkele Japanner op van een werkdag van 12 uur. Sommige mensen werken tot 90 uur per week en vallen gewoon neer van pure vermoeidheid. De overuren worden zelden of nooit aangegeven uit schrik voor een slechte evaluatie. Even typisch voor Japan als karoshi is dan ook service overtime, onbetaalde overuren. De vakbonden staan relatief zwak en zijn die meer bezig met hoe de lonen omhoog te krijgen dan hoe mensen minder lang te laten werken.

Vakantiedagen

Hard werken is één, eraan doodgaan een ander. Vaak krijgt iemand een hartaanval of beroerte, maar veel werknemers plegen ook zelfmoord omdat ze te druk niet aankan. Volgens het Japanse minister van Werk vielen er vorig 189 karoshidoden te betreuren, maar volgens experts moeten we het echte dodental in de duizenden inschatten. De slachtoffers zijn vaak twintigers of jonge dertigers. Er zitten ook steeds meer vrouwen bij.

Wanneer een overlijden beschouwd wordt als karoshi, kan de familie van de overledene gecompenseerd worden.. Het laatste jaar steeg het aantal claims tot 2.310, maar slechts een derde daarvan wordt ontvankelijk verklaard.

Hoewel het probleem al decennia aansleept, voerde de regering pas anderhalf jaar geleden maatregelen in. Het aantal werknemers dat meer dan 60 uur per week werkt, moet tegen 2020 dalen van 8 à 9 naar 5 procent. Ook moedigt de regering werknemers aan om de twintig vakantiedagen die werknemers krijgen, effectief te gebruiken. De meesten nemen minder dan de helft ervan op, omdat vrijaf nemen voor veel Japanners een signaal van gebrek aan toewijding voor de job is.

‘Bedrijven die de regels breken, worden niet gestraft’

‘Als je je bewust bent van je rechten, toon dan dat er niets mis is met vrijaf nemen’, vraagt Yasakazu Kurio van het ministerie van gezondheid, die afgelopen jaar zelf 17 van zijn 20 vakantiedagen opnam, in The Guardian. Hiroshi Kawahito, secretariaat-generaal van de belangenvereniging voor slachtoffers van Karoshi, vreest dat er weinig zal veranderen. ‘Bedrijven die de regels breken, worden niet gestraft’, zegt hij. Opvallend: Kawahito werkt op zijn 66ste nog steeds zestig uur per week.

Bij sommige bedrijven is de eerste stap richting een humanere werkcultuur aan de gang. Ze laten hun deelnemers even lang werken, maar laat ze vroeger beginnen en stoppen, zodat ze ’s avonds meer vrije tijd hebben.

De Japanse bevolkingsevolutie werkt wel tegen. Het land vergrijst snel. Op die manier zullen er tegen 2050 een kwart minder arbeidskrachten beschikbaar dan vroeger. Minder mensen voor hetzelfde werk, dat betekent meer werk per persoon. Koji Morioka, een van de experts die deel uitmaakt van een team dat karoshi wil terugdringen, wil een cultuurverandering zien. ‘Karoshi alleen bestrijden is niet genoeg’, klinkt het in The Guardian. ‘Heel de overurencultuur moet op de schop, we moeten tijd creëren voor familie en hobby’s. Mensen hebben het zo druk dat ze geen tijd hebben om te klagen.’ (JVL)