De regeringsformatie in Italië is alweer op de klippen gelopen. De Lega wil onverwijld naar nieuwe verkiezingen, terwijl de leider van de Vijfsterrenbeweging president Mattarella uit het zadel wil lichten.
De kersverse Italiaanse premier-formateur Giuseppe Conte is er niet in geslaagd om de lijst van ministers te laten goedkeuren door president Sergio Mattarella. De president was uiteindelijk niet bereid om zijn verzet tegen de aanstelling van Paolo Savona als minister van Economie en Financiën te laten varen. Mattarella vreest dat Savona italië mogelijk uit de eurozone zou kunnen leiden. Als antwoord stelde Conte zijn mandaat meteen weer ter beschikking.
Een dag eerder had Lega-leider Matteo Salvini Mattarella voor de keuze gesteld: de integrale lijst met ministers aanvaarden of nieuwe verkiezingen. Daar zal het nu hoogstwaarschijnlijk op uitdraaien. Terwijl Salvini om verkiezingen roept, eist leider van de Vijfsterrenbeweging (M5S) Luigi Di Maio op Facebook woedend de afzetting van de president. Volgens hem hebben ratingagentschappen de beslissing van de president gestuurd in plaats van de democratisch verkozen regering en moet het parlement hem afzetten.
Ratingagentschappen Fitch en Moody’s hadden al waarschuwingen uitgestuurd voor een verdere downgrading van de Italiaanse schuld bij meer politieke instabiliteit en de mogelijke uittreding van Italië uit de euro. De traditionele partijen Forza Italia en de linkse Partito Democratico verdedigen de president en brandmerken de M5S als onverantwoordelijk. Met de oproep tot het afzetten van de president heeft de Vijfsterrenbeweging daarvan het bewijs geleverd, zo klinkt het bij Silvio Berlusconi.
Carlo Cottarelli, een voormalige topman van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), wordt vandaag op het Quirinalepaleis ontboden. Hij zal van Mattarella waarschijnlijk de opdracht krijgen om een regering van technocraten te vormen, maar hoogstwaarschijnlijk zal die nooit een meerderheid krijgen in de Kamer of de Senaat, zodat ze een regering van lopende zaken dreigt te blijven.
Waarom de kandidatuur van Paolo Savona op een veto stootte
In Italië moet de kandidaat-premier de lijst met kandidaat-ministers voorleggen aan de president. Het is de taak van de Italiaanse president om bij regeringsvormingen op te treden als behoeder van de grondwet en van de internationale verdragen, inclusief de Europese. Hij kan ook zijn veto stellen tegen de benoeming van bepaalde ministers en tegen referenda die de internationale verdragen in gevaar brengen.
De Lega schoof Paolo Savona naar voren als hun kandidaat, maar hij kreeg ook de steun van de Vijfsterrenbeweging.
De 81-jarige Sard Savona kan in tegenstelling tot de relatief onbekende hoogleraar privaatrecht Conte op heel wat politieke en financiële ervaring bogen. Hij werkte voor de Italiaanse nationale bank en was in de jaren negentig minister van Industrie in de regering-Ciampi, die Italië moest klaarstomen voor de toetreding tot de eurozone. Daarna werd hij algemeen directeur van de grootste werkgeversorganisatie Confindustria en ten slotte topman van de Banca Nazionale del Lavoro. Maar Savona ontpopte zich de jongste jaren tot een van de meest geciteerde critici van de euro en het Verdrag van Maastricht, dat de eurozone vorm gaf.
In zijn recentste boek ‘Een nachtmerrie en een droom’ noemt hij de euro een ‘Duitse kooi’. Duitsland heeft het idee om Europa te domineren nooit opgegeven, ook niet na de val van het nazisme, luidt één van zijn overtuigingen. Zelf zegt hij pro-Europees te zijn, maar hij stelt vast dat de Europese instellingen en de elites die ze bevolken niet deugen en dat de eurozone op maat gemaakt is van Duitsland. Hij pleitte voor een plan B waarin Italië met de uittreding uit de eurozone dreigt om Duitsland en de andere eurozoneleden tot toegevingen te dwingen, onder meer om ‘de arbitraire deficitgrens’ van drie procent af te schaffen, die volgens het Europese Stabiliteitspact niet mag worden overschreden.
D kandidatuur van Savona zorgde dan ook voor heel wat opschudding in Duitsland. Volgens de commentator van de Frankfurter Allgemeine was de nieuwe Italiaanse coalitie al op confrontatiekoers met Europa en zou het peperdure regeringsprogramma de begroting doen ontsporen, de financiële markten alarmeren en andere lidstaten als Griekenland en Portugal besmetten.
Met de Lega en de Vijfsterrenbeweging deelt Savona dus heel wat kritiek op Europa, maar hij is geen nationalist die naar nationale soevereiniteit streeft zoals de leider van de Lega, Matteo Salvini. Die vindt dat ‘Brussel’ zich niet langer moet mengen in interne Italiaanse aangelegenheden. Ter verdediging van zijn kandidatuur preciseerde Savona zondagnamiddag nog dat hij evenzeer voorstander van een sterk Europa is, maar dat dit Europa anders en eerlijker moet worden. Hij zei ook dat hij van plan was als minister de Verdragen van Maastricht en Lissabon te respecteren, waarin de grondregels van de EU werden vastgelegd. In de lijn met het ‘regeercontract’ dat M5S met de Lega heeft gesloten, zei hij dat hij de afbouw van de gigantische Italiaanse schuld van 2300 miljard euro – liefst 132 procent van het bbp – veeleer via economische groei dan via belastingverhogingen of snoeien in de uitgaven zou proberen te verwezenlijken.
Het contract tussen de Lega en de Vijfsterrenbeweging dat de basis vormde van ‘de regering van de verandering’ zou 100 miljard of meer kosten. De invoering van een vlaktaks in de personenbelasting met tarieven van 15 procent en 20 procent zou 50 miljard euro inkomsten minder opbrengen en de afvoering van een geplande BTW-verhoging nog eens 12 miljard euro. Aan de uitgavenzijde zou de afzwakking van de pensioenhervorming uitgestippeld door de wet-Fornero 8 miljard extra pensioenuitgaven vragen en de bijpassing met een leefloon tot 780 euro voor werkzoekenden in de armste gezinnen nog eens 17 miljard euro. Die maatregelen komen overeen met 5% van het Italiaanse bbp en een de facto negering van het Europese stabiliteitspact, dat een maximaal begrotingsdeficit van 3 procent oplegt.
Salvini wou terug naar de stembus
De Corriere della Sera schreef zaterdag al dat Matteo Salvini nieuwe verkiezingen aan het uitlokken was. Die dag voor Conte naar het Quirinale trok met de lijst van kandidaat-ministers, viel het op hoe heftig Lega-leider Salvini de kandidatuur van Savona verdedigde. Als Mattarella hem niet aanvaardt, dan gaan we stemmen, zei hij. Di Maio trad hem bij. En bij wijze van voorsmaakje op het thema van de aankomende nieuwe verkiezingscampagne, tweette Salvini zaterdag al demagogisch: ‘Als het overleg wordt opgeblazen, dan ontstaat er een immense breuk tussen het volk en de paleizen van de macht.’
Salvini en Di Maio voelden zich gesterkt door peilingen waaruit blijkt dat 60 procent van de Italianen achter de regering M5S-Lega staat. Ook volgens La Reppublica was Salvini al alles in gereedheid aan het brengen om terug naar de stembus te trekken. De Lega scoort immers bijzonder goed in de peilingen (tot 25 procent). De Vijfsterrenbeweging lijdt wat verlies, maar blijft veruit de grootste partij met meer dan 30 procent. Of Salvini hoopt opnieuw in een centrum-rechtse alliantie met Forza Italia en de postfascistische Fratelli d’Italia van Georgia Meloni naar de verkiezingen te trekken, laat hij in een interview met La Reppublica in het midden. De alliantie flirt nu al met de 40 procent-drempel, die een meerderheid in Kamer en Senaat oplevert. Maar de relatie met Berlusconi is flink bekoeld en naar eigen zeggen is het regeringscontract met M5S voor hem nog niet van tafel geveegd.
De meest voor de hand liggende aanwijzing dat Salvini op verkiezingen aanstuurde is dat hij zelfs de een ander kopstuk van de Lega, Giancarlo Georgetti, niet als alternatieve kandidaat voor de ministerpost van Economie en Financiën wilde aanvaarden. Ook Mattarella vraagt zich openlijk af waarom Salvini Georgetti niet heeft voorgesteld, nadat Savona was afgewezen. Volgens oud-premier Matteo Renzi van de PD was de afwijzing van Savona voor Salvini ‘het alibi’ om weer naar de verkiezingen te trekken. En zelfs zijn compagnon de route, Luigi Di Maio van de Vijfsterrenbeweging meent nu dat Salvini eigenlijk verkiezingen wou. Het gevoel leeft bij heel wat M5S-leden dat ze zich hebben laten gebruiken door Salvini, stelt Corriere della Sera vast.
Volgens parlementsleden van de linkse Partito Democratico, wil Mattarella met zijn veto vooral het delicate netwerk van checks and balances in de traditionele republikeinse instellingen beschermen. Hij vreest dat M5S en de Lega erop uit zijn om die instellingen te vervangen door een pebliscitaire democratie. Enkele dagen eerder had hij al te verstaan gegeven ‘dat dictaten aan de premier en de president, die hun grondwettelijke functies uitvoeren, onaanvaardbaar zijn’, nadat Salvini en Di Maio in de pers en op sociale media hem hadden proberen onder druk te zetten om de kandidatuur van Savona te aanvaarden. Allebei noemen ze de beslissing van Mattarella nu een aanslag op de democratie en ongetwijfeld wordt dat voor hen nu het centrale campagnethema.
De dreiging van de financiële markten
In zijn persconferentie na het overleg op het Quirinale uitte Mattarella ook zijn bezorgdheid over de verkoopgolf van Italiaanse obligaties en aandelen om zijn beslissing te motiveren. De onzekerheid over de toekomst van Italië in de eurozone heeft sinds begin mei de rente op tienjarige Italiaanse obligaties doen klimmen van 1,75 procent naar 2,5 procent, terwijl de spread tussen tienjarige Italiaanse en Duitse obligaties, de graadmeter van de nervositeit op de markten, sinds april is opgelopen van 120 tot 206 punten.
Sinds 7 mei, toen de eurosceptische coalitie vorm kreeg,is de Milanese beurs met 8 procent gedaald. De Italiaanse banken en verzekeraars bezitten volgens berekeningen van de zakenkrant Il Sole 24 Ore meer dan 750 miljard euro aan Italiaanse staatsschuld. Door de dalende koersen van die staatsobligaties op hun balans zakt ook de koers van de bank- en verzekeringsaandelen (UniCredit, IntesaSanpaolo, Generali) in snel tempo. En zoals bekend is Italië too big to fail en kan het niet met Europese noodfondsen worden gered. De belangrijkste houvast blijft het opkoopprogramma van staatsobligaties door de Europese Centrale Bank, die al voor 340 miljard euro Italiaans schuldpapierheeft opgekocht – maar dat zou in het najaar worden afgebouwd. Het is nu afwachten hoe de financiële markten vandaag zullen reageren op het nieuws van de mislukte regeringsvorming.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
