“Geweld in Kirgizië is geregisseerd”

Dat het conflict tussen Kirgiezen en Oezbeken in Zuid-Kirgizië de vorm aanneemt van extreem geweld, is volgens kenner van Centraal-Azië Bruno De Cordier (UGent) ongewoon.

Twee weken geleden zag Bruno De Cordier op televisie beelden van brandende huizen in een straat waar hij ooit woonde. Hij werkte toen voor de Verenigde Naties en verbleef enige tijd in de Oezbeekse gemeenschap in de stad Osj in Kirgizië.

De Cordier is nu verbonden aan de Conflict Research Group van de Universiteit Gent en wordt ook internationaal erkend als een kenner van Centraal-Azië.

Dat Kirgiezen en Oezbeken botsen, verbaast hem niet. Dat het de vorm aanneemt van extreem geweld, is ongewoon. De Cordier werd tijdens zijn verblijf in het zuiden van Kirgizië met talloze kleine, lokale conflicten met een interetnisch karakter geconfronteerd.

“Maar dat dagelijkse gefoeter zet nog geen mechanisme in werking dat mensen ertoe aanzet om elkaar de keel over te snijden,” zegt hij in Knack. “De problemen zijn reëel, en daarin speelt een primaire vorm van nationalisme zeker een rol. Maar dat sluit niet uit dat een modus vivendi wordt gevonden.”

“Het hoeft niet tot etnische zuiveringen te leiden. Wat we nu zien, is een patroon dat in de jaren negentig op de Balkan duidelijk herkenbaar was. Je kunt het vergelijken met wat toen bijvoorbeeld in Oost-Slavonië is gebeurd. Zulke operaties worden altijd ergens geregisseerd.”

President

Bruno De Cordier verwijst naar Koermanbek Bakijev, de president die twee maanden geleden na straatprotest werd verdreven. Bakijev heeft in het zuiden van het land nog altijd een machtsbasis, die de voorlopige regering probeert te ondermijnen met een tactiek van de verschroeide aarde.

Veel denktanks voorspelden in de jaren negentig al dat islamisten de regio in vuur en vlam zouden zetten. “Hij staat nu in vuur en vlam, maar het islamisme speelt daarin geen rol.”

“Pogingen in de jaren negentig om het land radicaal te hervormen in neoliberale zin en te ontislamiseren, leidden tot een versterkt etnisch nationalisme. Maar dat verklaart nog niet waarom mensen van de ene op de andere dag overgaan tot moord en brandstichting.”

Wat speelt er dan aan de basis? De Cordier: “Een keer de eerste doden zijn gevallen en er verhalen over verkrachtingen beginnen te circuleren, komt er een punt waarop geen terugkeer mogelijk is.”

“Er groeit dan een emotioneel en wraaklustig klimaat. Daarnaast speelt de groepsdruk. Mensen worden voor de keuze geplaatst: ben je voor ons of tegen ons? Een derde factor is de invloed van alcohol. Dat klinkt folkloristisch, maar dat is het niet. Ik heb gezien hoe dat gaat.”

“Er heeft zich bij die mensen een gasbel van frustratie opgehoopt, door de sociale aftakeling en de overlevingseconomie van de jaren negentig waarin ze opgegroeid zijn of die ze hebben moeten doorspartelen.”

“Mensen die dat hebben meegemaakt, hebben een ander waarden- en normenbesef dan mensen bij ons in de Lage Landen, die meer dan twee generaties van relatieve welvaart hebben gekend.”

Gettostad

Bruno De Cordier voorspelt Osj een nabije toekomst als een verdeelde gettostad. “Denk aan Mitrovica, de Kosovaarse stad die verdeeld is tussen Serviërs en Albanezen. Of Mostar, waar het nog altijd moeilijk samenleven is voor Kroaten en Bosnische moslims.”

“Ik vrees ook dat het Kirgizische leger of de Kirgizische politie op dit moment niet over het vertrouwen beschikken om de kampen uit elkaar te houden. Daarvoor staan er van twee kanten te veel rekeningen open.”

(HVH)