‘Tel de stemmen en zie hoe extreemrechts in Frankrijk groeit. En vergeet wat de peilingen voorspelden’

In de internationale pers was er weinig onenigheid: ‘Verrassende winst van links in Frankrijk, radicaal-rechts derde’ kopte de Volkskrant, en ‘Linkse vloedgolf dwarsboomt radicaal-rechts in Franse verkiezingen’ schreef de Financial Times. De Franse krant Libération, die de voorbije dagen alles in de strijd had geworpen tegen extreemrechts, zette het woord ‘Oef’ op de front, in koeien van letters. Wie zich beperkt tot die koppen zou denken dat Europa zondagavond verademde, zelfs aan een ramp ontsnapt is.

Het is niet moeilijk te begrijpen waarom. In de tweede ronde van de Franse parlementsverkiezingen behaalde het linkse monsterverbond Nouveau Front Populaire (NFP) zondag 182 zetels, terwijl Ensemble van president Emmanuel Macron tweede eindigde met 168 zetels. De verrassing zat elders: het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen kwam met 143 zetels pas op de derde plaats.

Noch de winst van het linkse front, noch de derde plek voor extreemrechts waren vooraf ingecalculeerd. Vanwege de gunstige peilingen hoopte het RN op méér, maar doordat andere partijen en een aantal grote media massaal tegen extreemrechts mobiliseerden, kwam het uiteindelijk niet zover. Het doet denken aan de teleurstelling van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken toen zijn partij niet de grootste werd in de verkiezingen van 9 juni. Al vertoonde het mediafront in Vlaanderen wel enige barstjes.

De uitslag in Frankrijk verraste zowat iedereen, maar de emoties dreigen de nuchtere feiten een beetje te verdoezelen. Sommigen zagen in Jordan Bardella, de kompaan van Le Pen, al de nieuwe Franse premier, en dat zal hij niet worden. Maar de overwinningsnederlaag – waar hebben we dat woord nog gehoord? – van Le Pen is zo’n grote verrassing dat de winst die zij boekte minder aandacht krijgt dan ze verdient. ‘In het geheel van de uitslagen’, zei Le Pen op de Franse televisie, ‘zie ik de uitslag van morgen’. Ze wees erop dat RN in verschillende kiesdistricten waar de partij niet won toch bijna 50 procent van de stemmen haalde: ‘Onze overwinning is alleen vertraagd.’ Is dat de framing van een slechte verliezer? Misschien wel. Maar ze zou ook gewoon gelijk kunnen krijgen.

Het is kennelijk lastig om dat gevaar langdurig in de ogen te kijken. De tijdelijke opluchting elke keer dat de democratie ‘goed wegkomt’, verdonkeremaant de diepere electorale verschuivingen. Die verschuiving is in veel landen glashelder: naar rechts, en meer bepaald naar extreemrechts. Dat we dat feit niet ten volle onderkennen, is een merkwaardig soort van wensdenken, en dat ligt niet alleen aan de media. Het sentiment in de grote West-Europese kranten spoort met de reactie van een aantal Europese politici. Bij de Duitse sociaaldemocraten van de SPD was te horen dat ‘het ergste is vermeden’, de Italiaanse ex-premier Paolo Gentiloni riep ‘Vive la République’ en de Poolse premier Donald Tusk bekeek de uitslag vooral vanuit het perspectief van de oorlog, die we in West-Europa soms een beetje lijken te vergeten: ‘Enthousiasme in Parijs, ontgoocheling in Moskou, opluchting in Kiev.’ Je zou bijna vergeten dat er in deze verkiezingen véél meer mensen voor RN hebben gestemd dan bij de vorige verkiezingen. De partij gaat van 89 naar 143 zetels, dat zijn miljoenen extra stemmen. In percentages is het nog duidelijker: RN is de grootste, en scoort meer dan tien procentpunten hoger dan NFP, de tweede in de ranglijst.

In sommige verkiezingsuitslagen, zoals in de Franse en de recente Britse verkiezingen waar links ook won, speelt het kiesstelsel een cruciale rol. In Frankrijk kwam er ook nog eens een uitgekiende electorale strategie bij die het succes van extreemrechts maskeerde. Maar de peilingen zijn zonder enige twijfel de hoofdreden waarom we bijziend zijn geworden, en op een rare manier blij worden van de resultaten van de Vlaamse, de Britse en de Franse verkiezingen.

Het grote probleem van peilingen is niet, zoals vaak wordt beweerd, dat ze de bal geregeld flink misslaan. Het echte probleem is dat ze achteraf, eens de stemmen geteld zijn, de blik blijven vertroebelen. Als de peilingen géén winst voor Le Pen hadden voorspeld, dan was de opluchting vandaag niet zo groot geweest. En dat was een veel juistere conclusie geweest.

Tel de stemmen en zie hoe extreemrechts groeit. Tel de zetels en zie hoe hun macht toeneemt. En vergeet wat de peilingen voorspelden. Alleen dan kunnen we zien wat er vandaag elke dag op het spel staat, in de parlementen van Parijs, Londen en Brussel.