Deus-ex-Moskou: Hoe de Russen Obama redden

Het spel is nog niet uit, maar het zou best kunnen dat de Russen Barack Obama’s politieke hachje gered heeft. Als Bashar Al-Assad op hun aangeven zijn chemische wapens onder internationale curatele stelt, dan bespaart dat de VS-president een niet te overziene hoop besognes.

Barack Obama had het zichzelf een stuk makkelijker kunnen maken met Syrië. Had hij pakweg anderhalve week geleden zonder verder omhaal een paar dozijn kruisraketten afgeschoten op Syrië, dan was de kous daarmee zo goed als af geweest. Her en der zou er gemord zijn en het zou de stand van zaken in de Syrische burgeroorlog niet noemenswaardig veranderd hebben, maar Obama had kunnen zeggen dat hij zijn woord gestand had gedaan: dat hij Bashar Al-Assad gestraft had voor het overschrijden van de chemische rode lijn.

In plaats daarvan besliste Obama om de zaak voor te leggen aan het Amerikaanse Congres. Meteen reed hij zichzelf vast in een positie waar hij haast niet meer zonder kleerscheuren uit weg kon komen. Terwijl de weerstand tegen militair ingrijpen groeide in Washington, kon je jezelf met geen mogelijkheid voorstellen hoe Obama zware averij zou vermijden.

Dat wil zeggen: tot de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov, na een voorzetje van zijn VS-collega John Kerry, voorstelde dat Assad zijn chemische arsenaal onder internationale toezicht zou plaatsen. Syrië zei dat idee te verwelkomen, al verklaarde het zich niet meteen akkoord. Maar gesteld dat het zou lukken, dan is dit de diplomatieke uitweg waarmee Amerikaanse bombardementen in Syrië voorkomen kunnen worden en Obama politiek door het oog van de naald kruipt.

Hoerensjanski

Voor Obama zou dat – hoe zeg je het in het Russisch? – hoerensjanski zijn. Kerry lanceerde het idee voor de overdracht van de chemische wapens als een terloopse opmerking tijdens een persconferentie in Londen, haast per vergissing leek het. Geen twaalf uur later was het al half geregeld. Voor hetzelfde geld pikken de Russen niet in op dat ideetje en dan zit Obama pas goed in de nesten.

Beeldt u zich maar eens in – en dat scenario is nog steeds goed mogelijk – dat het Amerikaanse parlement nee zegt tegen een aanval op Syrië. Dat zou Obama’s hele verdere presidentschap hypothekeren. Een Amerikaanse president is geen zonnekoning. Hij heeft zijn parlement bijvoorbeeld een stuk minder onder controle dan een Belgische regering, die daar per definitie een meerderheid heeft. Die heeft Obama alleen in de Senaat. Zijn vermogen om beleid te voeren, hangt dan ook in grote mate af van zijn politieke kapitaal, zoals dat heet. Zijn prestige, zeg maar: zijn moeilijk definieerbare, maar zeer tastbare vermogen om morele autoriteit uit te oefenen. En dat zou door een parlementair veto een ongekende deuk gekregen hebben.

Met de loodzware dossiers die nog in het verschiet liggen, is dat wel het laatste wat Obama kan gebruiken. De komende weken moet er in Washington een begrotingsdeal gesloten worden. Lukt dat niet, dan komt de Amerikaanse federale overheid zonder werkingsmiddelen te zitten en moeten een hoop openbare diensten dicht. Dat zou niet alleen voor een hoop ongemak zorgen voor de bevolking, maar ook het moeizame economische herstel nog verder vertragen.

Later dit najaar moet het schuldplafond (de wettelijke bovengrens op de Amerikaanse staatsschuld) verhoog worden, anders kan de VS haar obligaties niet meer afbetalen. Amerika dat in staat van wanbetaling gaat, zou voor een gemene schok zorgen op de wereldmarkten. Het zou Obama ook tot besparingen dwingen die het land zo weer in een recessie storten.

Telkens gaat het om een partijtje pokeren tussen het Witte Huis en de Republikeinen in het Congres, die Obama met alle mogelijke middelen willen saboteren. Dat is botte chantage met het economisch welzijn van de hele VS en het hóórt niet, maar een vers vernederde president zou daar een stuk moeilijker aan kunnen weerstaan.

Machtsdronken president

En dan zijn er de andere dossiers die op de plank liggen. De immigratiehervorming, bijvoorbeeld, ook al iets waar de Republikeinen niet van willen horen. Of Obama’s plan om buiten het Congres om de CO2-uitstoot van de energiesector te reguleren. Dat ligt perfect binnen zijn bevoegdheden, maar het is bijzonder controversieel, de Republikeinen zullen er ongemeen stennis over maken en er is ook weer een hoop politiek kapitaal voor nodig.

Over luttele enkele weken wordt ook het sluitstuk van Obamacare (de gezondheidshervorming van de president) van kracht. Dan gaan de onlinebeurzen voor gezondheidspolissen open en moeten alle Amerikanen op straffe van boete ziekteverzekering hebben. Dat zal onvermijdelijk met een aantal praktische problemen gepaard gaan, al was het maar omdat de Republikeinen er in staten waar ze de gouverneurs leveren ook weer alles aan gedaan hebben om de zaak te saboteren.

Het verhaal schrijft zichzelf als het ware. Een njet van het Congres over Syrië, zou naadloos passen in het Republikeins verhaal over ‘government overreach’; over een machtsdronken linkse president die de macht van de staat eindeloos uitbreidt en het van nature uit conservatieve Amerika allerlei dingen door de strot ramt waar het niet van wil weten, tot oorlog aan toe.

Dat zou natuurlijk meer dan een beetje cynisch zijn. Het was namelijk de Republikein George W. Bush die Amerika Irak in loog. En laten we serieus blijven: hoewel het vooral de Republikeinen zijn die zich verzetten tegen ingrijpen in Syrië, is er geen redelijk mens die eraan twijfelt dat zij op de eerste rij zouden zitten om de trekker over te halen als de president niet Barack Obama was, maar Mitt Romney of John McCain – hun eigen mannetjes.

Schadenfreude

Dat dus om van de internationale consequenties nog maar te zwijgen. Een njet van het Amerikaanse Congres zou om te beginnen een vrijgeleide zijn voor Assad om verder precies te doen wat hij zelf wil. Als je nadat je al tienduizenden mensen hebt uitgemoord ook nog eens wegkomt met het gebruik van gifgas tegen je eigen bevolking, wat kan je dan eigenlijk niét flikken? Graag of niet, een flink deel van de internationale veiligheidsorde stoelt op de Amerikaanse stok achter de deur. Als de enige supermacht niet de cojones aan haar lijf heeft om in te grijpen wanneer haar rode lijnen overschreden worden, valt dat systeem uit elkaar. U kunt zich de vreugdekreten in Teheran en Pyongyang voorstellen, net als het angstzweet dat uitbreekt in Seoel, Taipei en Tel Aviv, om er maar enkele te noemen.

Ook op wat er overblijft van het Al-Qaeda-hoofdkwartier zou een en ander met de nodige schadenfreude genoteerd worden. Bin Laden wilde de Amerikanen weg uit de moslimwereld. Als ze het niet meer aandurven om middels militair zo goed als risicoloze bombardementen tussen te komen in Syrië, is dat doel al half bereikt. Voor 9/11, Irak en Afghanistan draaiden de Amerikanen daar hun hand niet voor om. Met het mislopen van de Arabische lente liggen er in het Midden-Oosten trouwens een aantal gefaald staten in het verschiet die de terroristen als uitvalsbases à la Afghanistan zouden kunnen gebruiken. Zij zouden algauw tot de conclusie komen dat de Amerikanen te murw zijn om daar wat aan te doen. Dan is het einde zoek voor je het weet.

Blijft het simpele principe dat het gebruik van chemische wapens op het slagveld sinds 14-18 zowat het grootste internationale taboe is dat je kan bedenken. Moet de beschaafde wereld dat onbestraft laten gebeuren? Je kan veel wikken en wegen over dit ene geval en je kan je bijvoorbeeld afvragen waarom we dan niets deden toen Saddam Hoessein de Koerden vergaste, maar de vraag stellen, is ze beantwoorden.

Reddingsboei

Goed nieuws, echter: als de dingen de komende dagen een beetje op hun plaats willen vallen, blijven dat allemaal theoretische problemen. Was dat een-tweetje tussen John Kerry en Sergei Lavrov getelefoneerd? Best mogelijk. Je weet maar nooit wat er zich achter de schermen van de internationale diplomatie afspeelt. Wat we wel weten, is dat er tussen Obama en Poetin en Kerry en Lavrov (die het in tegenstelling tot hun bazen naar verluidt best met elkaar kunnen vinden) een hoop besproken is de laatste dagen. Mogelijk improviseerde Kerry dus niet zomaar een ideetje daar in Londen, maar liet hij, per abuis of niet, terloops iets vallen uit die besprekingen.

Hoe het ook zij, als het in orde komt, mag Obama de Russen op zijn knieën danken. Zij hoeven zijn hachje helemaal niet te redden. Dat Obama en Poetin geen dikke vrienden zijn, zie je zo. Zet ze samen op een podium en de lichaamstaal van beide presidenten is die van twee ruziemakers op de middelbare school die bij de directeur moeten komen. Poetin had Obama net zo goed plat op de bek kunnen laten gaan.

In plaats daarvan hebben de Russen, die bij Assad wel over het nodige politieke kapitaal beschikken, hem te elfder ure een reddingsboei toegeworpen. Als het voor Obama een beetje meevalt, komt hij er straks niet uit als een loser, maar als een half genie.

Het zou namelijk toch wel wat zijn, een Midden-Oosterse dictator die zonder dat er één schot gelost is afstand doet van zijn massavernietigingswapens. Tijdens zijn zes televisie-interviews tellende mediablitz maandag begon Obama de veren dan ook alvast op zijn eigen hoed te steken. De Amerikaanse stok achter de deur begint te werken, stelde hij. Zonder zijn dreigementen met bommen en kruisraketten zouden er uit Damascus niet plots inschikkelijke geluiden komen.

Probeer maar eens te bewijzen dat hij ongelijk heeft. En het is waar: het was zijn eigen buitenlandsminister John Kerry die het idee als eerste in het openbaar lanceerde.

Pas op, het kan nog op allerlei manieren misgaan. Maar gesteld dat dit allemaal in orde komt, dan zal over enkele maanden vergeten zijn hoe dicht Obama bij de ultieme afgang stond. En gaat het alsnog mis, dan is de recalcitrantie van het Assad-regime dubbel bewezen en staat Obama bij de volgende ronde sterker om actie te eisen van zijn parlement of desnoods op eigen houtje op te treden.

Dat zou op zijn minst een welgemeende ‘spassiba’ verdienen voor Poetin en Lavrov. Zo zeg je in het Russisch ‘dankuwel’.