De Amerikaanse war on facts: ‘We kunnen onze overheid niet langer vertrouwen, hoe verdrietig’

De Amerikaanse website Infowars wint aan populariteit. Zelfs de president neemt de site die bekend staat om de wildste samenzweringstheorieën serieus. Is er in Amerika een ‘war on facts’ gaande?

Niet lang na de presidentsverkiezingen werden gasten van het pizzarestaurant Comet Ping Pong in een rijke buurt van Washington DC opgeschrikt door Edgar Welch, een man uit South Carolina, die een automatisch geweer bij zich had. Welch was op zoek naar de geheime kelder waar kinderen misbruikt zouden worden. Het gebouw had helemaal geen kelder. Er raakte niemand gewond. Vrijdag bekende Welch schuld in een federale rechtbank.

Welch had via internetfora als 4chan en Reddit en de website Infowars vernomen dat presidentskandidate Hillary Clinton en haar campagneleider John Podesta vanuit de geheime kelder in het pizzarestaurant een criminele bende die handelde in kinderporno zouden leiden. “Als ik denk aan alle kinderen die Hillary Clinton persoonlijk heeft vermoord en in stukken heeft gehakt en heeft verkracht, dan heb ik nul procent angst om tegen haar op te staan”, zei Alex Jones, de presentator en eigenaar van Infowars, in een Youtubevideo op 4 november 2016, die inmiddels offline is gehaald.

Hoe beschuldigingen van kinderporno aan het adres van Clinton ontstonden en verspreidden, en hoe die uiteindelijk aan de pizzeria in Washington DC gekoppeld werden, is na te lezen in een reconstructie van de Washington Post.

Het incident met Edgar Welch laat het gevaar zien van het ongebreideld verspreiden van geruchten via internet, sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen bekend geworden als fake news.

Infowars

Infowars is een ‘nieuwswebsite’ van Alex Jones, een libertaire radiopresentator uit Texas die bekendstaat om zijn buitenissige samenzweringstheorieën en zijn diepgeworteld wantrouwen jegens (politieke) instituties. Hij gelooft dat de overheid en het bedrijfsleven samenwerken om een nieuwe wereldorde op te richten. Dat doen ze door, zoals Rolling Stone schrijft, “economische crises te creëren, te surveilleren en -vooral- terroristische aanvallen te verzinnen die hysterie in de hand werken.”

Zo gelooft Jones dat de aanslagen van 1995 in Oklahoma City en de aanslagen van 9/11 ‘inside jobs’ waren, dat ze door de overheid beraamd werden. Ook denkt hij dat Sandy Hook, de schietpartij op een basisschool waarbij in 2012 20 kinderen en 6 volwassenen omkwamen, in scene is gezet. De kinderen zouden acteurs geweest zijn en er zou niemand gewond zijn geraakt. Volgens Jones moest Sandy Hook de regering helpen vuurwapens te verbieden.

Infowars heeft maandelijks 7,5 miljoen unieke bezoekers en staat daarmee volgens analysesite Alexa op plek 612 van meest bezochte websites in de VS. De populariteit van de site is iets afgenomen sinds de verkiezingen, maar ligt nog altijd ver boven wat het was een jaar geleden.

Jones’ anti-establishmentretoriek vindt zijn weerklank in de reacties onder artikelen. Zo schrijft Vern Daman bijvoorbeeld dat “Onze regering, inclusief alle Democraten en Republikeinen, zijn leden van een “criminele kliek” die langzaamaan de VS en haar burgers plukken, elke cent die ze ooit verdiend hebben en elke cent die hun kinderen ooit zullen verdienen.” Of Christian Huffman Baldwin, die schrijft: “Comey, FBI, NSA, CIA, medeplichtig! Al deze mensen moeten vertrekken. Ze moeten ontmaskerd worden. We kunnen onze overheid niet langer vertrouwen, hoe verdrietig’.” Of Spoda Be, die schrijft: “Cackle’s aanhangers (Cackle lijkt een naam voor Hillary Clinton te zijn, red.) noemen anderen graag ‘dom’. Maar bedenk: 99% van hen noemen Amerika een ‘democratie’. Zelfs Cackle deed dat in haar toespraak bij de conventie EN in het eerste debat EN in het tweede debat EN tijdens de campagne!!! (…) Cackle’s aanhangers ZIJN de 6% van Amerikanen die NOG STEEDS!!!!! geloven in en vertrouwen op de prehistorische ‘media’. En alleen op hen vertrouwen voor hun ‘nieuws’!!!! Absoluut ongelooflijk. En onthullend.”

Donald Trump

Anonieme internetreaguurders zijn niet de enigen die Jones en zijn redacteuren op hun woord geloven. Donald Trump is meerdere malen te gast geweest in Alex Jones’ radioshow. Jones was aanwezig bij de Republikeinse conventie vorige zomer waar Trump en hij volgens het tijdschrift Mother Jones “de beste vrienden” waren. Volgens Jones zou Trump hem de dag na de verkiezingen gebeld hebben om hem te bedanken voor al zijn hulp. Tijdens de transitie belde Trump in naar de uitzending van Jones. Dat wordt als uitzonderlijk gezien: doorgaans hebben presidenten-in-spe het te druk voor spontane radio-interviews. Zelfs Jones is verbaasd over de aandacht van de president. “Het is onwerkelijk om over onderwerpen te praten in mijn show, en ze vervolgens twee dagen later woord voor woord te horen uit Trumps mond”, zei Jones tijdens een show in augustus.

Onwerkelijk, en onwenselijk. Trump staat bekend om het spuien van ideeën die geen feitelijke onderbouwing hebben. Zijn uitspraken dat hij de verkiezingen met een meerderheid van stemmen gewonnen zou hebben als niet miljoenen illegale immigranten een stem uitgebracht zouden hebben, vindt waarschijnlijk zijn oorsprong bij Infowars.

En ook Trumps meest recente claim dat Obama hem heeft afgeluisterd als presidentskandidaat, heeft een connectie met Alex Jones. Begin deze week berichtte Infowars dat er NSA-documenten gelekt waren die bevestigden dat zowel Trump als Jones afgeluisterd zouden zijn. Onderzoeksjournalist Michael Zullo, die eerder werkte voor de omstreden oud-sheriff van Maricopa County (Phoenix, Arizona) Joe Arpaio, zou een NSA-database met afgeluisterde adressen gelekt hebben naar Infowars. De site geeft geen bewijs dat ze die database echt in handen hebben (bijvoorbeeld met geanonimiseerde screendumps). Jones zegt in zijn radioshow (zie fragment hieronder) dat hij het niet openbaar maakt omdat hij niet vertrouwt dat anderen er zorgvuldig mee om zullen gaan. Als bewijs dat de NSA Amerikanen afluistert gebruikt Jones nieuwsberichten uit onder andere de New York Times en de Guardian. Dat is opmerkelijk, want Jones wantrouwt mainstream media. Toch gebruikt hij ze als bewijs voor zijn eigen gelijk.

Gemarginaliseerd

Dat Trump afgeluisterd zou zijn door de NSA is niet bewezen, maar niet buiten het rijk der mogelijkheden. De onthullingen van voormalig NSA-medewerker en klokkenluider Edward Snowden hebben aangetoond dat de NSA ook Amerikaanse burgers afluistert. Het is bovendien wel erg toevallig dat Jones naar buiten kwam met dit zogeheten nieuws op de dag dat zowel de FBI-directeur als de NSA-directeur onder ede verklaarden dat Trump niet is afgeluisterd. Desondanks: het is je voor te stellen dat mensen dit “bewijs” van Jones voor waar aannemen en geloven dat Trump echt is afgeluisterd.

Maar een kinderpornonetwerk dat door Clinton en haar campagnemedewerker uit een geheime kelder onder een pizzeria werd geleid? Het in scene zetten van de moord op twintig kinderen op een basisschool? Hoe is het mogelijk dat mensen daar in trappen?

Carl Stempel is universitair hoofddocent aan de California State University en heeft in het verleden onderzoek gedaan naar welke bevolkingsgroepen ontvankelijk zijn voor samenzweringstheorieën. Zijn onderzoek focuste op theorieën over 9/11, en liet zien dat het vaak om mensen in gemarginaliseerde groepen gaat, zoals minderheden, lagere sociale klassen, vrouwen of jeugd. Die groepen zijn minder verbonden met gangbare instituties en raken daardoor geïsoleerd. Ze delen vaak ook een gevoel van machteloosheid. Dat kan leiden tot het gevoel dat mensen inherent slecht zijn en het op hen, de machtelozen, voorzien hebben.

Daarbij komt dat gemarginaliseerde groepen vaak een beperkt mediadieet hebben en juist focussen op alternatieve media, waaronder blogs als Infowars, die het wereldbeeld dat ze al hebben verder versterken. Hoewel Stempel tegenwoordig ander onderzoek doet, denkt hij wel dat dat basismechanisme – marginalisering maakt ontvankelijk voor samenzweringstheorieën – nog altijd bestaat. “Stel je voor dat je door je mediadieet al denkt dat Hillary Clinton niets anders deed dan liegen en bedriegen en dat zij en haar echtgenoot mensen vermoord hadden. Dan is het idee dat ze een kindermisbruiknetwerk runt vanuit een kelder van een pizzeria niet buiten het rijk der mogelijkheden.” Zowel links als rechts zitten opgesloten in informatiebubbels, volgens Stempel, maar mensen lager op de sociale ladder hebben minder kans daaruit te breken. “En ik wil niet zelf een samenzweringstheorie de wereld in helpen, maar ik denk dat mensen als Stephen Bannon (de belangrijkste adviseur van Donald Trump, red.) dat weten. Het maakt niet zoveel uit of iets waar is of niet, want hun publiek is zo geïsoleerd dat ze het voor waar aannemen.”

Gevaar voor democratie

Of dat ook voor Alex Jones geldt, is moeilijk te zeggen. Van alles wat hij op de radio en zijn website zegt, lijkt het alsof hij deel is van die gemarginaliseerde groep die denkt dat de machthebbers het op hen voorzien hebben. Maar Jones groeide op in een middenklassegezin in Texas. Tegen Rolling Stone zei hij: “Ik was het schoolvoorbeeld van een Amerikaans kind met een geweldige familie. .. Ik speelde football en was met iedereen bevriend.” Inmiddels heeft hij zijn eigen gezin met drie kinderen, gaat hij graag hiken in de omgeving van het Texaanse Austin en belt hij regelmatig met zijn grootmoeder. Hij heeft een goedverdienende baan en een wijd bereik. Hij is moeilijk gemarginaliseerd te noemen.

Het past bij de verklaring van Trumps overwinning die je sinds de verkiezingen vaak hoort: dat in het tijdperk van ‘identity politics’ de blanke, werkende middenklasse zichzelf als gemarginaliseerd ziet. Dat ze zich machteloos voelen en daarom kiezen voor iemand die voor hen op zegt te zullen komen. En het zou de stijgende populariteit van alternatieve media, die drijven op samenzweringen, kunnen verklaren.

Volgens Stempel is de toenemende populariteit van sites als Infowars niets minder dan een gevaar voor de democratie. “Van een ‘war on facts’ zou ik niet per se willen spreken, maar het is duidelijk dat Amerika gepolariseerder en gesegmenteerder is dan ooit.” In dat klimaat verkopen de samenzweringen van Alex Jones als zoete broodjes.

Maar zelfs Jones geeft zo nu en dan toe dat hij het fout had. Vrijdag bood hij in zijn radiouitzending excuses aan voor ‘pizzagate’. “In onze berichtgeving over wat later bekend werd als Pizzagate, heb ik dingen gezegd over meneer Alefantis (de eigenaar van de pizzeria, red.) waar ik achteraf gezien spijt van heb. Daarvoor wil ik graag mijn excuses aanbieden”, zei hij.