‘Dalende olieprijzen verhogen risico op onrust in de wereld’

Vreugde aan de benzinepomp en een boost voor de economie, de Westerse consument profiteert van de dalende olieprijzen, klinkt het. Maar is dat wel zo? En wat met de nu al onstabiele olieproducerende landen, zoals Venezuela en Nigeria, wakkert hun verminderde olie-inkomsten sociale onrusten niet alleen maar meer aan? Knack.be loodst u samen met professor Internationale Politiek Thijs Van de Graaf (UGent) door de vele aspecten van het ‘dalende-olieprijzenverhaal.’

Vreugde aan de benzinepomp en een boost voor de economie, de Westerse consument profiteert van de dalende olieprijzen, klinkt het. Maar is dat wel zo? En wat met de nu al onstabiele olieproducerende landen, zoals Venezuela en Nigeria, wakkert hun verminderde olie-inkomsten sociale onrusten niet alleen maar meer aan? Knack.be loodst u samen met professor Internationale Politiek Thijs Van de Graaf (UGent) door de vele aspecten van het ‘dalende-olieprijzenverhaal.’

Hoewel de olieprijs de voorbije dagen een stevig herstel toonde na de enorme daling van de afgelopen maanden, blijft de prijs historisch gezien relatief laag. De oorzaken van de dalende olieprijzen zijn volgens professor Internationale Politiek van de UGent Thijs Van de Graaf redelijk eenvoudig te verklaren door het spel van vraag en aanbod. ‘Doordat de Verenigde Staten meer schaliegas produceren, groeit het aanbod. Tegelijkertijd daalt de vraag door een groeivertraging in China en een terugval van de economie in de Europese landen.’

Van de Graaf legt uit dat de productiestijging in de Verenigde Staten al een tijdje aan de gang is, maar verborgen bleef omdat deze extra olie op de markt gecompenseerd werd met olieverliezen door onder meer de oorlog in Libië en de sancties in Iran. Deze grafiek toont aan dat de hoeveelheid olie die van de markt werd gehaald, ongeveer even groot was dan de extra productie van de VS.

‘De schalierevolutie werd dus voor een aanzienlijke tijd gemaskeerd. Belangrijk is wel om vermelden dat die overeenkomst en de stabiele prijzen tussen 2011 en midden 2014 puur toevallig waren.’

Saoedi-Arabië laat aanbod niet dalen

Toch is er naast het spel van vraag en aanbod nog een belangrijke factor die bepalend was voor de val van de olieprijzen. ‘De OPEC-landen (Olieproducerende en exporterende landen) vergaderen jaarlijks twee maal en tijdens hun laatste bijeenkomst eind november lag de vraag “Wat gaan we doen tegen deze dalende prijzen” op tafel. Voornamelijk onder druk van Saoedi-Arabië besloten ze geen inspanningen te leveren om het aanbod te laten dalen, zodat de prijzen opnieuw zouden stijgen’, aldus Van de Graaf.

Het had nochtans niet abnormaal geweest, indien Saoedi-Arabië ingreep. Dat gebeurde in het verleden namelijk nog. Het land is de grootste olieproducent ter wereld en kan dus eenvoudig weg de kraan wat meer open of toe draaien. In het verleden werd toen als argument aangehaald dat de ook Saudi’s zelf baat hebben bij een stabiele olieprijs. Door het aanbod ongewijzigd te laten zou het land de VS, schaakmat willen zetten.

Boost voor wereldeconomie?

In het Westen wordt vooral positief gereageerd op de dalende olieprijs. In ons dagelijks leven voelen we dat natuurlijk ook onmiddellijk aan de benzinepomp. ‘Toch zijn de gevolgen eerder gemengd’, nuanceert Van de Graaf. ‘Macro-economisch gezien zijn de dalende prijzen een goede zaak’, waarmee de professor verwijst naar cijfers uitgegeven door het IMF. Die toonde aan dat als de prijzen met 10 procent omhoog gaan, het BBP volgt met 0,2 procent.

Maar er is een keerzijde. ‘In Europa kampen we op dit moment al met deflatie, die kan hierdoor alleen maar verder worden aangewakkerd wat economisch geen goede zaak is. Ook de zwakke euro doet de voordelen van de dalende prijzen wat teniet. Olie wordt verhandeld in dollars, dus in vergelijking met de Verenigde Staten moeten wij nog steeds meer betalen’, legt Van de Graaf uit.

De dalende olieprijs gaat bovendien ten koste van investeringen in de oliesector. ‘De gevolgen daarvan zullen pas voelbaar worden, wanneer de vraag opnieuw aanzwengelt’, aldus Van de Graaf. ‘Maar eigenlijk is het dan al te laat, want nieuwe mogelijkheden tot ontginning worden niet van vandaag op morgen ontwikkeld.’

Klimaat

Wat de gevolgen van de dalende olieprijzen voor onze planeet en het klimaat betekenen, daarover zijn de meningen verdeeld. ‘Ik zou mezelf eerder als een pessimistisch beschouwen’, aldus Van de Graaf. ‘Goedkopere olie, leidt tot meer gebruik van de wagen en vliegtuigen, waardoor meer broeikasgassen worden uitgestoten.’

‘Al moet er wel een onderscheid worden gemaakt met de hernieuwbare energie, zoals zonne-energie en windenergie. Zij zijn minder betrokken in dit verhaal en blijven gevrijwaard. Ze concurreren namelijk niet rechtstreeks met olie.’

En welke argumenten halen de optimisten aan om te bewijzen dat de veranderingen op de oliemarkt goed zijn voor onze planeet? ‘Zij zien dit als ideale moment om de koolstoftaks af te schaffen. Want dat die nadelig is, daarover bestaat een consensus. Ze houdt de prijzen namelijk op een onnatuurlijk niveau zodat prijsschommelingen niet direct gevoeld worden door de consument. Het is een sociale maatregel die vervuiling in de hand werkt én bovendien niet de allerarmsten raakt. Want zij hebben sowieso geen budget om te besteden aan olie.’

Of de dalende prijzen voor België dus een goede of slechte zaak zijn, daarover valt te discussiëren. Wat wel vaststaat is dat de dalende prijzen negatieve implicaties meebrengt voor deze vier, nu al onstabiele, olieproducerende landen. Voor zowel Rusland, Iran, Venezuela als Nigeria zou een stijging niets te vroeg komen. ‘Dealende olieprijzen verhogen het risico op instabiliteit en onrust in de wereld’, waarschuwt Van de Graaf.

‘In Rusland zitten ze duidelijk met de handen in het haar’, aldus Van de Graaf. De koers van de Russische Roebel duikelde afgelopen week nog naar beneden nadat de Russische centrale bank – onverwacht – een renteverlaging had doorgevoerd. Met een grote kapitaalvlucht tot gevolg. ‘Verschillende veranderingen tonen bovendien aan dat het economisch niet goed gaat met het land van Vlamidir Poetin. Zo dalen de militaire uitgaven voor het eerste en werd een nieuw initiatief om een pijpleiding van geschrapt. Net zoals Poetin in het verleden reeds zelf aangaf, lijdt Rusland veel harder onder de dalende olie-inkomsten, dan onder de Westerse sancties’, aldus Van de Graaf. Volgens hem heeft de schommelende olie-export een straffere impact op de economie, dan de gasexport.’

Iran, kent ongeveer hetzelfde verhaal als Rusland. Ook dit land lijdt onder Westerse sancties, in dit geval omwille van haar nucleaire programma. Toen de hervormingsgezinde Hassan Rohani aan de macht kwam, ging er een zucht van opluchting door het Westen en ook de vooruitstrevende Iranezen hoopten op ontdooiing. ‘Rohani zou naar verluidt gebruik willen maken van referenda om zo de conservatieve stemmen in het land te omzeilen. Vooral beslissingen omtrent het nucleaire programma zouden zo wel eens gewijzigd kunnen worden.’ zegt. Door de ganse oliesaga staat het water Iran aan de lippen waardoor de kans dat Rohani hervormingen doorvoert groter wordt.

Iran is bovendien een directe concurrent, zeg maar vijand, van Saoedi-Arabië. Dit zou voor Saoedi-Arabië, een belangrijke stem binnen de OPEC, de voornaamste reden zijn om het aanbod niet te laten dalen.

In Venezuela zijn de problemen het meest accuut, het land lijdt waarschijnlijk nog het hardst onder de dalende olieprijzen. Sociale spanningen liepen de afgelopen jaren al hoog op. Protesten hielden maandenlang lang en zelfs banale producten als wc-papier zijn in tijden van economische terugval niet te verkrijgen. ‘De vermindere olie-inkomsten daarboven zijn erg slecht nieuws’, aldus Van de Graaf. Hij denkt dan ook dat de situatie in dit land wel eens het snelste kan ontploffen, met grote sociale onrusten tot gevolg. Intussen taant de populariteit van huidig president Nicolás Maduro.

In Nigeria staan de zenuwen op dit moment sowieso al gespannen door de nakende verkiezingen. ‘Aangezien het land zijn inkomsten voor meer dan 70 procent uit olie haalt, staat de begroting momenteel onder zware druk’, aldus Van de Graaf. Het land kwam in het Westen de laatste tijd veelvuldig onder de aandacht, maar omwille van een heel andere reden, namelijk door de opmars en gruweldaden van de terroristische organisatie Boko Haram. De groep heeft gebieden in het noorden van het land, terwijl de oliegebieden zich in het christelijke zuiden bevinden.

De kans dat olievelden in handen vallen van Boko Haram en de terroristische groep zo een extra bron van inkomsten verschaffen, zoals IS in Irak, is momenteel erg klein.