‘Conflict en honger in Somalië veroorzaakt door slecht bestuur, niet door klimaatverandering’

De link tussen klimaatverandering en geweld is complex. Soms kunnen veranderende weersomstandigheden leiden tot conflicten, bijvoorbeeld omdat mensen moeten wegtrekken door droogte en zich elders ‘opdringen’. Toch wordt de link tussen klimaat en geweld soms te simpel voorgesteld of overdreven, zegt aardrijkskundige Hakim Abdi. ‘Droogte in de Hoorn van Afrika is er al minstens 2000 jaar’, klinkt het.

In Somalië heerst droogte, voedselonzekerheid en conflict. Een beter begrip van de relatie tussen deze zaken, en het aanduiden van andere bepalende factoren, kan in de toekomst veel leed voorkomen.

Voedsel en conflict

Sinds het uiteenvallen van het centrale bestuur in Somalië in 1991 werden minstens zeven periodes van voedselonzekerheid en droogte opgetekend. Soms gingen die gepaard met hongersnood soms met een voedselcrisis als een gevolg van voedselschaarste en ondervoeding.

Ondertussen was het land in burgeroorlog, een conflict met diepe politieke wortels dat decennia teruggaat op de oorlog tussen Somalië en Ethiopië in 1977-’78, de lange periode van brutale repressie, en uiteindelijk de val van de regering-Siad Barre in 1991 en het gewapende conflict tussen rivaliserende clans dat daarop volgde.

Regenpatronen

Het leven van de Somaliërs draait om de regen. Die valt tijdens twee regenseizoenen: een eerste van april tot juni (de zogeheten gu) en een tweede tijdens oktober en november (de deyr). Alle andere maanden is het droog. Ook de prijzen van de gewassen volgen de seizoenen: ze dalen in juli en augustus als de oogst na de gu wordt binnengehaald. De prijzen stijgen tussen september en december als voedsel schaars wordt en dalen weer in januari als de oogst na de deyr wordt binnengehaald.

Regen is cruciaal voor Somaliërs die van landbouw afhankelijk zijn of in de sector werken. Uiteraard heeft de droogte hier een belangrijke rol. Toen de regens in het voorjaar van 2016 mager uitvielen en die in het najaar ook uitbleven werd de oogst voor dat jaar met 70 procent gereduceerd. In de noordelijke regio’s van Somalië was het droge seizoen heter en droger dan gewoonlijk, en ook tijdens de twee jaren daarvoor was dat al het geval geweest.

In Zuid-Somalië begon 2017 droger en heter dan anders. De gu-regens startten later dan normaal en waren minder hevig. Het gevolg: een lage opbrengst van de voorjaarsoogst.

Het gecombineerde effect van deze gebeurtenissen leidt ertoe dat mensen geen eten hebben, en de landbouwers geen werk. Volgens de Verenigde Naties hebben momenteel 3,1 miljoen mensen dringend nood aan humanitaire hulp.

De rol van al-Shabaab

De gewapende milities van al-Shabaab controleren grote delen van zuidelijk Somalië, inclusief aanzienlijke landbouwgebieden. Deze groepering heeft verschillende tactieken om nieuwe leden te rekruteren en zijn aanwezigheid te versterken. Zo legt het in een bepaald gebied kanalen aan zodat de boeren minder afhankelijk zijn van de regen. Dit creëert veel goodwill en nieuwe rekruten.

Op het hoogtepunt van de droogte in 2011/12 zou al-Shabaab de toegang tot humanitaire opvangcentra verhinderd hebben waardoor mensen in nood niet tot bij de nodige hulp konden geraken. De VN-hoge commissaris voor de vluchtelingen in Somalië, Bruno Geddo verklaarde dat de voedselonzekerheid al-Shabaab goed uitkomt, en ze misbruik maken van de honger en radeloosheid van veel mensen. In dit opzicht maakt het klimaat het huidige conflict erger en speelt het in de kaart van al-Shabaab.

Droogte te slim af zijn en honger voorkomen

Het is verkeerd om de klimaatverandering verantwoordelijk te stellen voor honger en conflict. Het kan vermeden worden of de impact op zijn minst verminderd, als er sprake is van goed bestuur.

Zo had de droogte van 1973-75 bijvoorbeeld 700.000 mensen in de greep (20 procent van de hele bevolking) en kostte het leven aan 20.000 mensen (minder dan 1 procent). Het land had op dat moment een sterk centraal bestuur en instellingen die efficiënt met de crisis omgingen en de impact zoveel mogelijk konden beperken. Ook de internationale hulp kwam snel op gang en 640 miljoen dollar werd gevonden om droogtemaatregelen te kunnen treffen.

Het Amerikaanse agentschap voor Internationale Ontwikkeling zei in een rapport van 1975 dat er ‘prompt en efficiënt werd gereageerd om een crisis te bedwingen.’

President Mohamed Farmaajo noemde de huidige droogte een nationale ramp. Het land werkt aan de ontwikkeling van een nationaal rampenplan. Volgens een recente studie is er echter een sterke link tussen de opwarming van de aarde en de droogte in de Hoorn van Afrika, en dat al sinds meer dan 2000 jaar. Somaliërs zullen ook in de toekomst te maken krijgen met harde tijden.