Bron van Panama Papers wil bescherming voor klokkenluiders

Voor het eerst sinds de publicatie van de Panama Papers richt de mysterieuze bron achter het documentenlek zich rechtstreeks tot het grote publiek. In een manifest van vier pagina’s dat “John Doe” naar Süddeutsche Zeitung stuurde, pleit de bron voor een betere bescherming voor klokkenluiders.

‘Hallo. Ik ben John Doe. Geïnteresseerd in data?’ Met die anonieme boodschap gericht aan journalist Bastian Obermayer van de Süddeutsche Zeitung werd ruim een jaar geleden de kiem gelegd van de Panama Papers, het grootste onderzoek uit de geschiedenis van de journalistiek. “John Doe” -een naam die in het Engels vaak gebruikt wordt om anonieme personen aan te duiden- bezorgde 11,5 miljoen documenten van het Panamese advocatenkantoor Mossack Fonseca aan Süddeutsche Zeitung. De Duitse krant maakte de informatie over aan het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ).

De daarop volgende publicatie van de Panama Papers, waar Knack aan meewerkte, leidde wereldwijd tot algemene consternatie, nieuwe beleidsmaatregelen, parlementaire onderzoekscommissies en talrijke nieuwe fiscale en gerechtelijke onderzoeken. Nu treedt de bron achter het datalek voor het eerst uit het voetlicht -zij het anoniem.

‘Schermbedrijven worden vaak geassocieerd met belastingontduiking maar de Panama Papers tonen boven elke twijfel aan dat ze an sich niet illegaal zijn maar [wel degelijk] gebruikt worden voor een heel spectrum aan misdrijven’, schrijft John Doe. ‘Ik besloot om Mossack Fonseca bloot te leggen omdat ik vond dat zijn oprichters, werknemers en klanten zich moeten verantwoorden voor hun rol in die misdaden, waarvan tot nu toe nog maar een aantal aan het licht zijn gekomen. Het zal nog jaren duren, misschien wel decennia, vooraleer de volledige omvang van de smerige daden van het bedrijf gekend zal zijn. Het is bemoedigend dat er intussen een nieuw wereldwijd debat op gang is gekomen.’

Duizenden vervolgingen

De anonieme bron onderstreept niet te werken voor een ‘inlichtingendienst of overheidsagentschap, noch direct, noch als contractor’, en schrijft dat hij dat ook in het verleden nooit heeft gedaan. ‘Mijn standpunt is geheel mijn eigen, net als de beslissing om de documenten te delen met Süddeutsche Zeitung en ICIJ. Dat deed ik niet voor een bepaald politiek doel, maar eenvoudigweg omdat ik voldoende begreep van de inhoud van de documenten om de schaal van de beschreven onrechtvaardigheden te bevatten.’

Volgens John Doe kunnen de Panama Papers leiden tot duizenden vervolgingen ‘indien de wetshandhaving toegang zou kunnen krijgen tot de documenten in kwestie, en ze zou kunnen analyseren’.

ICIJ en zijn partnermedia hebben volgens Doe ’terecht verklaard dat ze de documenten niet zullen overmaken aan wetshandhavingsdiensten’. De bron voegt er -opmerkelijk- aan toe: ‘Zelf echter zou ik bereid zijn om wel met de wetshandhaving samen te werken -in de mate dat ik daartoe in staat ben.’

‘Dat gezegd zijnde, heb ik gezien hoe het leven van klokkenluiders en activisten, de een na de ander, in de VS en Europa vernietigd werd door de omstandigheden waarin ze zich bevonden nadat ze duidelijke wandaden aan het licht hadden gebracht.’ Dan volgt een opsomming: van Edward Snowden over Bradley Birkenfeld (die informatie over de Zwitserse bank UBS bekend maakte) tot Antoine Deltour. Die laatste zit momenteel in Luxemburg op het beklaagdenbankje op verdenking van de schending van bedrijfsgeheimen -hij zou de Luxemburgse belastingafspraken hebben gelekt waarmee het Groothertogdom ‘miljarden aan belastinginkomsten stal van zijn buurlanden’.

‘Rechtmatige klokkenluiders die onbetwistbaar wangedrag blootleggen, of het nu is als insider of buitenstaander, verdienen immuniteit tegen overheidsvergelding. Punt aan de lijn. Tot het moment dat regeringen juridische bescherming voor klokkenluiders omzetten in wetgeving, zal de wetshandhaving het [wat de toegang tot documenten betreft] met haar eigen middelen moeten stellen, of met de wereldwijde mediaberichtgeving.’

De volgende revolutie zal digitaal zijn

De bron achter Panama Papers roept de Europese Commissie, het Britse Parlement en het Amerikaanse parlement niet enkel op om snel actie te ondernemen om klokkenluiders te beschermen, maar ook om een ‘einde te maken aan het wereldwijde misbruik van bedrijfsregisters’. Daarmee wordt gedoeld op het feit dat de uiteindelijke eigenaars van offshore bedrijven in die registers buiten beeld blijven.

Ook opmerkelijk is dat John Doe schrijft dat journalisten van verschillende grote media documenten van de Panama Papers hebben bekeken. ‘Zij kozen ervoor om er niet over te schrijven. De trieste waarheid is dat niet één van de meest prominente en bekwame media-organisaties ter wereld geïnteresseerd was om het verhaal te brengen. Zelfs Wikileaks antwoordde herhaaldelijk niet op zijn tiplijn.’

De volgende revolutie zal digitaal zijn, sluit John Doe zijn betoog af. ‘Misschien is ze intussen al begonnen.’