In Beijing werkt de Communistische Partij aan een ambitieus project om elke burger een kredietscore toe te kennen. Waarnemers vermoeden dat het systeem een instrument zal zijn van de Partij om dissidenten sneller op te sporen en in te sluiten.
Over het ‘Sociaal Kredietsysteem’ is nog niet veel geweten, buiten dat de Communistische Partij op dit moment aan het ambitieuze project werkt. De plannen werden vernoemd in het laatste vijfjarenplan, in 2015, maar naar gewoonte in zeer vage termen. Kort daarna plaatste Oxfordprofessor Rogier Creemers een vertaling online van een obscure Chinese tekst, genaamd Synopsis van de Plannen voor de Opbouw van een Sociaal Kredietsysteem. Volgens het document wil de Chinese overheid een geïntegreerd systeem van dataverzameling creëren om het wederzijds vertrouwen tussen burgers en overheidsinstellingen te herstellen. Daarmee wil China tegen 2020 aan iedere burger een kredietscore toekennen. Deze score is vergelijkbaar met Westerse kredietscores. Het document spreekt ook over het ‘versterken van oprechtheid in overheidszaken, handel, en maatschappij’ en het ‘vormen van rechterlijke geloofwaardigheid’.
Wat betekent dit?
Op het eerste zicht lijkt dit een redelijk goedaardig initiatief. China heeft een dringend probleem met publiek vertrouwen in de staat en in publieke instellingen. De campagne tegen corruptie blijft maar aanslepen en voor vele Chinezen lijkt er amper iets te verbeteren. Dit systeem wil daar een oplossing voor vinden, met behulp van gedetailleerde gegevens en waarderingscijfers. ‘In een samenleving met strikt beperkte vrijheid van meningsuiting, kan big data misschien wel helpen om instellingen meer aansprakelijk te maken’, merkt ook The Economist op.
‘Gezien de snelle ontwikkeling van de economische en financiële markt in China, is het ontzettend belangrijk om zo’n kredietsysteem in te voeren,’ zegt Dr. Zhu Jiangnan van de Universiteit van Hong Kong. ‘Zonder de garantie van een werkzaam kredietsysteem kun je niet verwachten dat burgers de overheidsinstellingen zomaar vertrouwen.’
Allesbepalende lijstjes
Om te weten hoe dit systeem echt zou werken, kunnen we best afgaan op de verschillende databanken die de Chinese regering nu reeds bijhoudt. Het meest bekende van deze ‘lijstjes’ is de hukou. Dit dossier registreert de basisgegevens van elke Chinese familie, en diende in de beginjaren van de Volksrepubliek om elke familie een regio en beroep toe te wijzen. Het systeem is sindsdien gematigd, maar voor vele families bepaalt de hukou nog steeds hun subsidies, onderwijs, en pensioen.
Wanbetalers hebben vaak geen toegang tot de huizenmarkt, kunnen geen vliegtuig- of treintickets kopen, of kunnen hun kinderen niet in privéscholen inschrijven
Een vergelijkbare database is de dang’an, een permanent dossier van schoolresultaten, werkervaring, strafblad, en dergelijke, dat werkgevers en ambtenaren naar believen kunnen raadplegen.
De laatste jaren heeft China een aantal interessante nieuwe lijstjes ingevoerd. Zo is er een no-fly list voor Chinezen die zich in het buitenland niet gedragen hebben. En er is een lijst voor juridische wanbetalers, die hun boete of alimentatie niet hebben afbetaald. Zo’n lijst op zich is niet bijzonder – de Belgische staat houdt die ook bij – maar in China wordt deze doorgegeven aan allerlei departementen die op zich weinig met het juridisch systeem te maken hebben. Wanbetalers hebben vaak geen toegang tot de huizenmarkt, kunnen geen vliegtuig- of treintickets kopen, of kunnen hun kinderen niet in privéscholen inschrijven.
Proefproject
Gegevensverzameling is dus al redelijk ver gevorderd. Een groter struikelblok is nu hoe deze informatie kan toegepast worden om publieke onrust te vermijden, en -indien mogelijk- het vertrouwen in de overheid te herstellen,
In 2010 begon de lokale overheid met een proefproject in Suining, een deelgemeente van Xuzhou ten noorden van Shanghai. Inwoners werden ingedeeld in vier groepen, A tot en met D, en kregen punten voor goed gedrag. Burgers met een hoge score kregen verschillende voordelen, zoals snellere toewijzing van een sociale woning. Slecht gedrag, van dronken rijden tot corruptie, leidde tot een slechtere score.
De bevolking kwam al snel in opstand -de score zou te willekeurig zijn- en het project werd afgelast. Het feit dat officiële kranten, nochtans aan de zijde van de regering, het project afkraakten, kan betekenen dat de Partij effectief op zoek is naar de oprechte mening van de burgers.
Visum voor Luxemburg
In de zes jaar sinds het proefproject in Suining is veel veranderd. In 2015 werd China marktleider voor betalingen via apps. Veruit de meest populaire app voor mobiele betaling is Alipay, van internetgigant Alibaba. Ook in 2015 lanceerde Ant Financial, het bedrijf dat Alipay beheert, Sesame Credit, een extensie van Alipay die de gebruiker een score geeft.
Die score valt ergens tussen 350 en 950. Net als in Suining, geeft een hoge score verschillende voordelen. Zo schrijft reporter Zheping Huang voor Quartz: ‘Met twaalf punten meer krijg ik een 100¥ bonus als ik een hotelkamer boek. 62 punten meer en ik kan een auto huren zonder waarborg. […] En met een extra 162 punten krijg ik zo een visum voor Luxemburg.’
‘Voor wie kritiek wil uiten op de regering, is een pseudoniem vaak absoluut noodzakelijk om de eigen veiligheid te bewaren.’
Hoe krijg je een hogere score? Door meer te kopen via de app, maar ook door bij te dragen aan ‘positieve energie’ op het internet. Met deze positieve energie wordt waarschijnlijk verwezen naar pogingen van de Partij om positieve berichtgeving over China en de regering op sociale media te delen. Een hogere score krijg je ook door de app persoonlijke informatie te geven. Die persoonlijke informatie gebruikt de app dan zogenaamd om de gebruikservaring te verbeteren, maar het is geen geheim dat bedrijven in China zonder veel protest informatie over hun klanten doorspelen aan de regering.
De Chinese regering zoekt al langer een manier om internetgebruikers te verplichten persoonlijke informatie te delen. Zoals Hong Kong Free Press stelt: ‘Voor wie kritiek wil uiten op de regering, is een pseudoniem vaak absoluut noodzakelijk om de eigen veiligheid te bewaren.’
Dump de dissident
Een systeem dat positieve bekrachtiging koppelt aan het openbaren van persoonlijke informatie is een natte droom voor elke veiligheidsdienst. Bovendien doen geruchten de ronde dat de Sesame Score ook bepaald wordt door de score van je ‘vrienden’ op sociale media. Dit doet natuurlijk denken aan de recente seizoenspremière van televisie serie Black Mirror, waarin dissidente burgers uitgesloten worden, niet door de staat, maar door medeburgers die hun eigen sociale score hoog willen houden.
De Global Times, een internationale krant onder toezicht van de staat, lacht die vergelijking met Black Mirror weg, en zegt verder: ‘Dankzij de eindeloze wantrouw van westerse media tegenover landen die door een andere ideologie bestuurd worden, heeft dit bericht heel wat orwelliaanse doembeelden geïnsinueerd. [Maar] een goed functionerend kredietsysteem is wat elke rijpe economie nodig heeft, net zoals de Verenigde Staten het FICO-kredietscoresysteem hebben.’
‘Onder de huidige regering zien we een duidelijke evolutie: China gaat in de richting van een quasi-totalitaire staat’
Toch is die argwaan niet echt vergezocht. Xi Jinping regeert China met ijzeren vuist, en de gevangenissen raken stilaan vol met dissidente journalisten en andere verdedigers van burgerrechten. ‘Onder de huidige regering zien we een duidelijke evolutie: China gaat in de richting van een quasi-totalitaire staat’, zegt professor Jean-Pierre Cabestan van Hong Kong Baptist University. ‘Ik ben bezorgd dat dit een nieuwe stap is om de burgerlijke vrijheid te beperken.’ Nu een nieuwe veiligheidswet de Partij volledige toegang geeft tot persoonlijke gegevens, is online anonimiteit vaak van levensbelang. En hoewel FICO inderdaad impact heeft op het economische leven van de meeste Amerikanen, is het ver verwijderd van de Big Brothersituatie die een afgewerkt Sociaal Kredietsysteem kan inhouden.
Het Sociaal Kredietsysteem heeft de ambitie een alomvattende databank te zijn, en we kunnen er van uitgaan dat China gebruik zal maken van al de voornoemde kanalen. Met gegevens van hukou en dang’an, persoonslijsten zoals de no-fly list en de lijst van juridische wanbetalers, mobiele betaalsystemen die online gedrag bijhouden; allemaal geïntegreerd in een leuke app die je talloze voordelen aanbiedt, zolang je je niet inlaat met lastposten.
De enige hoop voor dissidenten is dat dit project niet afgewerkt raakt. Rogier Creemers, die de synopsis vertaalde, schrijft in ‘Foreign Policy‘: ‘Ik blijf wat sceptisch over de haalbaarheid van dit project. […] Zelfs als al die informatie kan verzameld worden, dan volgt nog de uitdaging om enig betekenisvol inzicht uit die oceaan van data af te leiden. Dit zou enorm kostelijk zijn qua middelen, met twijfelachtige resultaten en een flinke kans op fouten.’ Ook professor Bart Dessein van de UGent is sceptisch: ‘Een Chinees spreekwoord gaat als volgt: ‘De hemel is hoog, en de keizer is ver.’ Chinezen slagen er meestal wel in om de centrale regering ver van hun privézaken te houden. We zullen moeten afwachten hoe dit systeem juridisch en administratief wordt geregeld, maar ik denk dat een maakbare samenleving nog veraf is.’
Misschien ziet de Chinese regering uiteindelijk af van het Sociaal Kredietsysteem, of misschien valt China in 2020 inderdaad onder een efficiënt controle-net. Voorlopig is het nog veel speculatie en vooral doemscenario’s in westerse pers. Het is in ieder geval duidelijk dat China op de frontlinie van financiële technologie en datavergaring werkt en dat we de ontwikkelingen errond beter op de voet volgen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
