Een Russische dubbelspion wordt in Engeland vermoord met zenuwgif: het lijkt het scenario van een spionagefilm. Wat gebeurt er nu? Welke maatregelen kan het Verenigd Koninkrijk treffen en moeten we ons zorgen maken? Een gesprek met Alexander Mattelaer, directeur Europese Zaken aan het Egmont-instituut.
De Russische president Vladimir Poetin heeft de deadline van Brits premier Theresa May gemist. Ze had Rusland tot dinsdag om middernacht gegeven om een verklaring te verschaffen voor de zenuwgifaanval op de Russische dubbelspion Sergei Skripal en zijn dochter.
Volgens de Britse premier bestaan er twee mogelijkheden: ‘Dit was een directe actie van Rusland tegen ons land of de Russische regering is de controle verloren over mogelijk catastrofaal schadelijk zenuwgif.’ May zei dat het Verenigd Koninkrijk (VK) bij het uitblijven van een antwoord zou concluderen dat de Russen ‘onwettig geweld gebruikt hebben’.
Intussen heeft Rusland de deadline gemist en wordt verwacht dat May in de loop van woensdag maatregelen zal aankondigen. Volgens een woordvoerder van de premier hebben Frans president Emmanuel Macron, Duits bondskanselier Angela Merkel en de Baltische staten (Estland, Letland en Litouwen) de aanval veroordeeld en hulp aangeboden aan het VK.
Een Russische spion die in het openbaar slachtoffer wordt van een zenuwgifaanval, ostentatiever kan haast niet. Wat zit daarachter en welke maatregelen kan het Verenigd Koninkrijk treffen? Alexander Mattelaer, directeur voor Europese Zaken aan het Egmont-instituut, licht toe.
Een zenuwgifaanval lijkt voornamelijk op te duiken in Amerikaanse spionagefilms en series. Is dit soort aanval uitzonderlijk?
ALEXANDER MATTELAER: Het was tot voor kort uitzonderlijk. Ondanks het geval-Litvinenko, is dit soort aanvallen de laatste jaren weggedeemsterd. Dit voorval past wel in een breder patroon van de verslechterde relatie met Rusland. Het is vooral opmerkelijk dat het zo openlijk in de media komt en dat de methodes zo opvallend zijn.
Mensen in verantwoordelijke posities voor veiligheidsbeleid maken zich al geruime tijd zeer ernstig zorgen.
Hoe bedoelt u?
MATTELAER: Je kunt ook proberen om de moord op een ex-spion clandestien te plegen en op een ongeval te laten lijken. Dit voorval had bijna een demonstratief karakter. Het is mogelijk dat de onderliggende boodschap demonstratief was: om te demonstreren dat dit soort moorden gepleegd kan worden in Westerse landen, als waarschuwing aan andere Russen die met het westen hebben samengewerkt.
Er vindt een zenuwgifaanval plaats en er lijkt geen paniek onder de Britten. Moeten we ons eigenlijk zorgen maken?
MATTELAER: Mensen in verantwoordelijke posities voor veiligheidsbeleid maken zich daar al geruime tijd zeer ernstig zorgen over. Er brak geen grote paniek uit, maar het gaat dan ook om geen grootschalig incident. Dit dossier kwam nog een beetje uit de lucht vallen. Maar hoe vaker dit soort zaken gebeuren, hoe meer de hoop op een verbeterde relatie met Rusland verdampt.
In de laatste State of the Union van Vladimir Poetin schepte hij op over nieuwe superieure nucleaire wapens. Wil hij het westen blijven intimideren?
MATTELAER: Dat patroon tekent zich af, al wil het niet zeggen dat er geen andere optie is dan te sidderen en beven voor de militaire macht van Rusland. Sommige Russische capaciteiten zijn er, het huidige regime in Moskou gaat daar erg patserig mee om. De veiligheidsinstrumenten waarover ze beschikt, worden heel opzichtig gebruikt om aan de wereld te signaleren dat er met Rusland niet te sollen valt.
U zegt dat de band met Rusland al ruim tien jaar verslechtert. Ligt de discussie over de NAVO-uitbreiding naar Oost-Europa helemáál aan de basis van die verslechterde relatie?
MATTELAER: Rusland heeft de NAVO-uitbreiding nooit leuk heeft gevonden, maar dat wil niet zeggen dat die slechte relatie daarom de schuld van het westen is. De uitbreiding was voornamelijk het gevolg van de vraag van Centraal- en Oost-Europese landen om aan te sluiten bij NAVO en de EU. Meestal in die volgorde. Dit had meer te maken met de aantrekkingskracht van het westerse model, dan met een donker plan om te grens almaar verder op te schuiven naar het oosten. Tijdens het afbrokkelen van de Sovjet-Unie liepen de meeste landen gillend weg. Dat zegt meer over Rusland dan over het westen.
Misschien werd het ongenoegen van Rusland te veel aan de kant geschoven. Anderzijds streeft Rusland na dat alle Russische buurlanden geen beslissingen kunnen of mogen maken zonder toestemming van Moskou. Het concept van regionale invloedssferen is moeilijk te verzoenen met ons eigen ideaalbeeld van een liberale democratie, waarin grote en kleine landen hun eigen keuzes kunnen maken en dezelfde rechten hebben.
Het VK is een relevante speler op het veiligheidstoneel. Het zint hen niet dat zulke dingen plaatsvinden op hun grondgebied.
Oekraïne heeft deze week bij monde van president Petro Poroshenko duidelijk gesteld dat het nog steeds interesse heeft in een NAVO-lidmaatschap. Kan dat wat triggeren bij Rusland?
MATTELAER: Ik ga er niet van uit dat Oekraïne snel lid zal worden. Dat vereist unanimiteit onder de huidige leden. Die was er niet in 2008 en is er vandaag nog minder. Oekraïne zit in een conflictsituatie met Rusland, bij de NAVO is er weinig appetijt om daar een NAVO-Rusland conflict te maken.
Brits premier Theresa May heeft openlijk met de vinger gewezen naar Rusland en eist een uitleg. Welke maatregelen kan het Verenigd Koninkrijk treffen?
MATTELAER: Ik ga ervan uit dat er al maatregelen getroffen worden. Het VK is een relevante speler op het veiligheidstoneel. Het zint hen niet dat zulke dingen plaatsvinden op hun grondgebied. Er kan defensief, of actief in het buitenlandbeleid gereageerd worden. Over het contra-inlichtingenverhaal horen we weinig, maar je kan ervan uit gaan dat de inspanningen worden opgedreven. Door extra inspanningen te leveren om Russische spionagenetwerken in het VK in kaart te brengen en het hen moeilijk te maken, door nauwlettend toe te zien op wie er op de ambassades werkt, bijvoorbeeld. De budgetten voor de Britse inlichtingendiensten zijn al langer in sterk stijgende lijn.
In het buitenlandbeleid zijn verdere economische sancties een optie, of het tegenhouden van de afbouw ervan. Daarvoor krijgen de Britten idealiter de steun van Europese partners: die sancties zijn voor Europese landen in het kader van de Europese Unie afgesproken. In het licht van de lopende brexit-onderhandelingen, brengt dat een interessante dynamiek teweeg. Er kan ook meer gedaan worden voor de verdediging van de NAVO of de steun aan Oekraïne. Er is een debat over hoeveel steun te verlenen aan Oekraïne zelf. Daarin kan meer gebeuren als het gaat over transfer van wapensystemen aan de Oekraïense regering, dat is iets waar de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk over nadenken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
